A Yorum
  Acilis Sayfasi Yap Sik Kullanilanlara Ekle  

   
A yorum Kurum
iletisim
login
yayin ilkeleri...



yazi dizileri

Yazı karekteri : (+) Büyük | (-) Küçük

MADDE VE DÜŞÜNCE

Kategori Kategori: Felsefe | Yorumlar 0 Yorum | Yazar Yazan: Çoşkun Özdemir | 09 Nisan 2023 08:20:21

Madde ve düşünce kavramları karşı karşıya konduklarında daha açıkça bilinen ve sınırları daha somut çizilen kavram, sanılanın aksine madde değil, düşüncedir. Düşüncenin kendi başına soyut olması bir yana; düşünce deyince bu içerikte, insansı olan her şey bulunur. Her an düşünürüz, ya da içinde düşünce olan şeylerle meşgulüzdür. Tasarım, istenç, duygu, sezgi, ödev, hak amaçlar vb. kuşkusuz bunların tümünün içerikleri ve özleri kavramsal ilişkilerin birliği olarak pek açık ve anlaşılırdır.

Ancak Madde kavramının ne olduğu konusunda söyleyeceklerimiz pek dağınık ve daha doğrusu soyut kalır. Bir kütlesi olan, bir hacmi olan gibi tanımlar daha şimdiden düşüncedirler. Burada hacmi, kütleyi kuvveti işin içine karıştırmış oluruz ki, bu kavramlar madde değil bir formüller dizisinin düşünsel elemanlarıdır. Düşüncedirler. Çünkü varlıkları ancak düşünülerek bilinebilir. Bu düşünsel momentleri çıkardığımız zaman madde sözcüğünde geriye kalan, onun zamanda ve uzayda olduğudur ki, bu yüklemler henüz ona tekil bir içerik vermezler, sadece, soyut sezgisel iki kategoridirler ve düşüncenin zamanda ve uzayda var olmamasının karşıtı olarak, yalnızca soyut bir karşıtlığı imlerler. Öyleyse bu tür tanımlamalar yalın maddenin değil, olgusal olanın tanımlamalarıdır ki, olgusal olan salt madde değil, madde ve formun birliğidir.



O zaman madde kavramını daha açık hale nasıl getireceğiz. Bir kavramın içi onun taşıdığı yüklemler- ki her yüklem bir kavramdır- arası ilişkilerin ilişkilerde ortaya çıkan öz dür. Madde kavramının içeriğinde ise zaman ve uzaysallıktan başka bir şey bulunmaz, ona yüklenilecek geri kalan kavramların, yüklemlerin tümü düşünce içerirler. Böylece madde kavramının bir soyutlama olduğu, madde olarak bir maddenin somut olarak var olamayacağını kanıtlamış oluruz. Buradan şu çıkar ki, madde madde olarak bir soyutlamadır, somut düşünsel içeriği yoktur.

Gerçek bilgi, karşıt iki kaynağın birliğinden meydana gelir. Bu iki kaynak;
a- Deneyim nesnesi, yani düşünceye dışsal olan şey.
b- Soyut düşünce, yada onun dayanağı olarak anlak.

Bu iki yan birbirinin karşıtıdır. Ve bütün karşıtlar gibi özdeştirler, aynı özü paylaşırlar. Karşıt durdukları sürece taşıdıkları bilgi tümüyle soyuttur, aynı anlamda olmak üzere yoktur, gerçek değildir. Ama aynı zamanda, gerçek bilgi bu ikisinden biri eksik iken oluşmaz, yani ikisi tabiatlarına uygun bir bireşime dönüşmüşlerse gerçek bilgi olanaklıdır. Bu iki karşıtlıktan biri sürecin dışında bırakılmış ise gerçek bilgi olanaksızdır. Varlık varsa bütündür. Bu nedenle bu karşıtlardan birisinin ilke olarak alınması ötekini ikincil kılar ki, bu karşıtını ikincile dışlayan yan, karşıtını dışlamakla kendisi amaçladığı gerçek bilgi sonucunu elde edemezken, bu olanağı da dışarıda bırakır. Böylece, dışladığının başına gelen tek yanlılığa, kendi kendini de, kendisi mahkûm eder ve açımladığının tersi bir sonuç elde eder, gerçek bilgi yerine sanı.

Karşıtlık karşıt olanlar arasındadır. Karşıt olanların karşıtlıkları aynılıklarından sonra gelir. Yani önce karşıt sonra aynı değil, önce aynı sonra karşıttırlar; biçimsel olarak aynılıkları töz, yani birincil, karşıtlıkları, ayrımları ilinek yani ikincildir. Bu iki yan görgüm biçim ile ve görgüm olmayan düşünsel olan biçimdir. Karşıtlıkların birbiri karşısında bağımsızlıkları yoktur. Bunlar birbirinden soyutlanmış nesneler olarak ilke alındıklarında ise karşılıkları metafizik ve görgücülüktür.

Düşünce günlük edimselliğinde bir nesneyi seçtiği zaman içine girebileceği momentler arasında dolaşımdadır, ta ki bir doyum bulana kadar. Gerek soyut metafizik, gerek görgücülük gerek sezgicilik, us için her an kestirmeden gitmesi için birer ayartıcıdırlar ve doyumunu bu momentlerden birinde bulabilir, tersine bu momentlerin üçünden de doyum bulmamayı, daha ileri gitmeyi başarabilirse kurgul-diyalektik tutumda gerçekliği yakalayabilir.

Düşüncenin iki yakasının kavramsal adı, soyut metafizik ve görgücülüktür. Bir yanda soyut kendi, öte yanda görgül kendi. İnsan hem çocuk birey olarak hem çocuksu toplum olarak kendi dışı ile ilişki kurarken öncelikle dışarıya yönelir ve duyularını kullanır. Bu duyu organları ile ve dışarıya yönelmesi zorunluluktan kaynaklanır. Yönelen olarak henüz kendinin yani yönelenin ne’liği konusunda bilgisi yoktur. Böyleyken, aracı duyusal organları ve gereci duyusal olan nesnedir, yani görgül biçimdeki nesne. İnsan, kendi dışındaki nesnenin duyusal deneyiminden elde ettiği bilginin eksikliğinin farkına varınca, bu eksikliğin giderilmesi için dışsal nesnenin dışında, yeni bir kaynak arayışına girer ve sürecin ikinci ögesi olarak kendini, düşünen olarak düşünceyi bulur. Bulduğu bu yeni şey, kendisi, Soyut anlak metafiziğidir ki, primitif doğal görgücülüğe tepki olarak doğmak durumundadır. Ancak duyusal nesnenin yerine bilginin kaynağı olarak metafiziğin, doğaötesinin, yani soyut düşüncenin yerleşmesi, usun duyduğu tatminsizliği gideremeye yetenekli değildir.

SEZGİ Burada orta terim sezgidir. Çünkü us hem dışsal nesnesine hem de kendi yarattığı içsel nesnesine yönelimde ilkin sezgi kipinde sezgi olarak işler. Sezgi us tarafından onaylanacağı gibi, onaylanmayabilir, değiştirilebilir ve ondan bütünüyle vazgeçilebilir. Ama hem onaylanım, hem de olumsuzlama veya değiştirerek onaylama için sezgi momentinden geçiş zorunludur. Her iki yanın ortasında sezgi durur ve bu nedenle orta terimdir. İki yan birbirine atlayamazlar, sezgiden geçerler. Biçimsel bir benzetme yaparsak Sıvı hali suyun orta terimidir. Gerek buhar olacak su, gerek donacak su sıvı halden geçmek zorundadır. Buzdan direk buhar olamayacağı gibi, buhar da doğrudan buz olamaz.

METAFİZİK VE GÖRGÜCÜLÜĞÜN ZEMİNİ

Anlak ilgisini bir nesneye yöneltmeden- ki yönelme yalnızca bilmek içindir- önce kendindedir. Yani kendinde ne varsa onunladır, kendi dışında bir şey ile ilişkisizlik halindedir. Düşüncenin bu kipliğinde, onda bulunan varlıklar-çünkü vardırlar- metafizik kategorilerdir; birlik, çokluk, bütünlük, zorunlu, olanaklı, kendinde şey, kendi için şey, töz, kavram, nedensellik vb. bu kategoriler anlakta hazır bulunurlar, ama tekil bir içerikleri yoktur. Kendi başlarına düşüncenin boş aleminde dolaşıp duran meleklerdirler.(yani melekeler, yetiler) Düşüncenin bir nesneye yönelmesi demek, bu kategoriler kümesinin kendi bağıntıları ile ve daha önceki deneyimlerden kabullendiği ve bu somut nesne için henüz deneyimlenmemiş yargıları ile nesnenin üzerine yürümesi ve onu kendinin kılmaya, onu düşünce varlığı olarak içine almaya ve o olarak kendi olmaya çalışmasıdır. Düşünce bu ediminde nesne ile karşılaştığı zaman elindeki araçlar soyut kategoriler ve daha önceden benzeri nesneler için kendi kültürünün oluşturduğu yargılardır. Aynı kategoriler nesnede de vardır. Ancak nesnedeki bu kategoriler, düşüncedekiler gibi çırılçıplak değildir. Bulunduğu tekil varlığın oluşundaki kabuklanışa göre -ki oluş aynı zamanda kategorilerin bir kabuğa girerek onun içinde varlık kazanmasıdır-kabuklar ve onun içindeki tabakaların içindedirler. Ve bu halleri ile düşünce tarafından apaçık ayırt edilemezler, ancak sezilebilirler, sezgi bilgi değil, bilgi ile bilgisizlik arasındaki orta terimdir, bilgi parçaları taşır, ama bu bilgiler o kadarda netlikten uzak ve ölçümden geçmemişlerdir. Düşünce için nesnesi, sezgi olarak belirdiği zaman; düşünce sezgi olarak gerecinin özgün, kendinde ve kendi için örgütlenmiş haline yönelmeyi bir yana bırakıp, (dayançsızlığı nedeniyle) kendi getirdiği kategorileri ve eski deneyimlerin kalıntıları olan soyutlanmış yargıları nesnesine iç-öz olarak koyar, dışarıdan zerk eder. Böylece nesnenin kabuğu içindeki kategorilerin özgün varoluşları bir yana atılır ve düşüncenin kendinden getirdiği hazır gereçler nesneye bilgi olarak egemen kılınır ve bu öznel sonuç, nesnel bir bilgi olarak varsayılır. Sonuçta soyut düşünceyi somut gerçeklik yerine koyan bu yöntemi Hegel metafizik yöntem olarak adlandırır.

“ilk tutum saf yöntemdir ki, henüz düşüncenin kendi içinde ve kendine karşı karşıtlığının bilincinden yoksun olarak, üzerine düşünme yoluyla Gerçeklik bilinebilir ve nesneler gerçekten oldukları gibi bilincin önüne getirilebilirler inancını kapsar. Bu inançla düşünce dosdoğru nesnelere gider, duyum ve Sezgilerin içeriklerini kendi içinden bir düşünce içeriği olarak yeniden üreterek böyle bir şeyde gerçekliğin doyumunu elde eder. Başlangıç evrelerindeki tüm felsefe, tüm bilimler, giderek bilincin gündelik etkinlik işleyişi de bu inanç içinde yaşar.  

Saf yöntemden kasıt, safça bir düşüncedir ki, bu saflık, nesneye giden düşüncenin hem kendisine karşıt hem de nesnenin bulunuş kipine karşıt bir tutumdan her ikisinin özdeşliğini ve aynılığını bulup çıkarması ve yeni bir nesne ve onun bilgisini oluşturma gibi bir görevi olduğundan habersiz olmasıdır. Hegel daha sonra eski metafiziğin nesnesi karşısında dışsal kalışını anlatır.

“Eski metafiziğin ilgisi öyleyse nesnelerine sözü edilen yüklem türlerinin yüklenip yüklenemeyeceğini saptamaktan oluşuyordu. Ama bu yüklemler sınırlı anlak- belirlenimleridir ki, salt bir sınırı anlatırlar, gerçeği değil. Bundan başka özellikle belirtmek gerekir ki, yöntem bilinecek olan nesneye, diyelim ki, tanrıya yüklemler yüklemekten oluşuyordu, oysa bu da nesne üzerine dışsal bir düşünme yoludur, çünkü belirlenimler (yüklemler) tasarımımda hazırdır ve nesneye salt dışsal olarak yüklenirler.”  

Oysa “Daha önce de belirtildiği gibi, özgür düşünce hiç bir varsayım taşımayan düşüncedir. (Bu noktada maddenin düşünceye öncül oluşu hatırlanmalı.) eski metafiziğin düşüncesi bu nedenle özgür bir düşünce değildi, çünkü belirlenimleri doğrudan doğruya verili şeyler olarak, a apriori geçerli olgular olarak alınıyordu ki, derin düşüncenin kendisi tarafından sınanmış değillerdi...”

“Öyleyse, düşünce biçimlerinin etkinlikleri ve eleştirileri, onları bilme sürecinde birleştirilmelidir. Düşünce biçimleri kendilerinde ve kendileri için irdelenmelidir; nesnedirler ve nesnenin kendisinin etkinliğidirler, kendilerini kendileri yoklamalıdırlar- sınırlarını kendi kendilerinde belirlemeli ve eksikliklerini göstermelidirler”.  

US’UN KENDİNİ TAMAMLAMAYA ÇALIŞIRKEN KARŞIT BOŞLUĞA YUVARLANMASI

Marks’ın tutumunu öncelikle görgücülük içine yerleştirdiğimiz, sonrada Hegel’in mantığının eleştirisi altına koyduğumuz; oysa Marks’ın görgücü olmadığı ve kendini görgücülükten ayırdığı böylece de bu eleştirinin ona dokunamayacağı, olsa olsa ona dönük yapma (suni) bir eleştiri olacağı gibi bir iddia kapı önünde beklemektedir. Hegel maddeciliğin görgücülük içinde bir biçim olduğunu görgücülüğü eleştirdiği bölümde söyler. Ayrıca maddeciliğin görgücülük içinde olduğunun kanıtı için herhangi bir referansa ihtiyaçta yoktur. Maddi olan, fiziksel olan görgüm olandır, karşıtı, yani düşünsel olan değil. En genelde ilke varlığın düşünce mi, yoksa onun karşıtı olan bir belirlenim; madde, görgül, duyusal mı- ne denirse densin olup olmadığıdır. Bu ikincilerin tümü görgücülük içinde değerlendirilmiştir. Tıpkı karşıtı olan; soyut metafiziğin; skolastisizmi ve her türden soyut düşünceyi ilke alan öteki belirlenimleri gibi.

Us, soyut metafizik yöntemde içine düştüğü çıkmazı ve önüne çıkan engeli, yani onu sonsuzlaşmaktan, tam doyumdan alıkoyan şeyi sonsuza dek olduğu gibi bırakamazdı, çünkü us kendi üstüne dönüp kendini, kendi yaptığını ve kendi yaptığı ‘kendini’, yeniden bozup yapmak gibi yetiyle donatılıdır. Bu yetinin özü; etkinliğinin, uzay ve zamandan bağımsız oluşu, sonsuzluğu yani sınır tanımayışıdır. Bu sonsuz etkinlik gücü nesnel gerçeklikte kendini bulmak, kendine gelmek için arayışını sürdürecektir.

Hegel görgücülüğün felsefi dizgedeki hangi eksikliği tamamlama ihtiyacı için ortaya çıktığını ve adeta çıkmak zorunda olduğunu şöyle belirtir.

“Bir yandan kendi başına Evrenselliklerinin tikelleşmeye ve belirlenime ilerleyemeyen anlağın soyut kavramlarına karşı somut bir içerik gereksinimi, öte yandan sonlu belirlenimler alanında ve bunların yöntemine göre her şeyi tanıtlayabilme olanağına karşı sağlam bir destek gereksinimi, görgücülüğe yöneldi. Görgücülük ki, gerçeği düşüncenin kendisinde aramak yerine deneyimden, (dış ve iç şimdiden) bulup getirmeye gider.”  

Anlık uzun yıllar soyut metafiziğe konumlanıp orada donup kalınca haklı olarak; “ görgücülükten şu çığlık geldi: boş soyutlamalarda dönüp durmayı bırakın, gözlerinizi açın, insanın ve doğanın burasını anlayın, “şimdiden” yararlanın. Burada özsel olarak doğru bir kıpının kapsandığı yadsınamaz.” Burasının, şimdinin, bu yanın bundan böyle boş “öte yanın; soyut anlağın puslu şekillerinin ve örümcek ağlarının yerini alması gerekliydi. Böylece eski metafizikte yitik olan sağlam destek, sonsuz belirlenim kazanılmış oldu. Anlak yalnızca sonlu belirlenimleri seçip çıkarabilir; bunlar kendilerinde dayanıksız ve sallantılıdırlar ve üzerlerine kurulan yapı kendi içine çöker. Usun içgüdüsü her zaman sonsuz bir belirlenim bulmaktı; ama bunu düşünce de bulmanın henüz zamanı gelmemişti, böylece bu içgüdü “şimdi”ye, “burada”ya ve “bu”na sarıldı...  

Bu karşıt iki yöntemin soyut metafizik ve görgücülüğün içeriğinin karşılaştırmasını Hegel şöyle yapar:

“Görgücülüğün bakış açısını içerik açısından eski metafiziğinki ile karşılaştırırsak, daha önce gördüğümüz gibi, bu ikincisi içeriği olarak evrensel us nesnelerini alıyordu.-Tanrı, ruh ve genel olarak evren; bu içerik tasarımdan alınıyor ve felsefenin işlevi bu içeriği düşünme biçimine indirgemekten oluşuyordu. Skolastik felsefe içinde durum daha değişik değildi: bu felsefe için Hristiyan Kilisesinin inakları sorgusuzca alınan içeriği oluşturuyorlardı ve amaç bunların düşünce yoluyla daha öte belirlenmeleri ve dizgeleştirilmeleriydi. -Görgücülüğün varsaydığı içerik ise bütünüyle başka türdendir. Bu doğanın duyulur içeriği ve sonlu tinin içeriğidir. böylece burada söz konusu gerçek sonluyken, eski metafiziğin gereci ise sonsuzdu, gerçi anlağın sonlu biçimleri yoluyla o da sonlulaştırılıyor olsa da...Görgücülükte de bu aynı sonluluk biçimini buluruz., ama burada bundan başka içerik de sonludur. Böylece yöntemler her iki felsefe yolunda da belli bir düzeye dek aynıdır, çünkü ikisinde de başlangıç noktaları sağlam ve durağan noktalar olarak görülen varsayımlardan oluşur. görgücülük için genellikle dışsal olan gerçektir., ve gerçi bir duyular üstüne izin veriliyor olsa da, gene de bunun bir bilgisi söz konusu olamaz, tersine yalnızca algı alanına girene sarılmak gerekir. Ama sonuna dek götürüldüğünde bu ilke, yakın zamanlarda ÖZDEKÇİLİK olarak adlandırılmış olan görüşe varır. Bu özdekçilik için, özdek olarak özdek gerçek nesnellik değerindedir. Ama özdeğin kendisi salt bir soyutlamadır, öyle ki, özdek olarak algılanamaz. Bu nedenle de denebilir ki, hiç bir özdek yoktur, çünkü var olduğu biçimiyle özdek, her zaman belirli bir şeydir, somut bir şeydir. Bununla birlikte özdek soyutlamasının duyulur her şey için temel olması gerekir, -genelde duyuluru, kendi içinde saltık tikelleşmeyi ve öyleyse birbiri dışında olmayı anlatmalıdır. Şimdi, bu duyulur kendilik görgücülük için verili bir şey olduğu ve böyle kaldığı için, bu bir Özgürsüzlük öğretisidir, çünkü özgürlük sözcüğün tam anlamıyla karşımda hiç bir saltık “başkası” olmamasından, tersine benim kendim olan bir içeriğe bağımlı olmamadan oluşur. Bundan başka bu bakış açısından Us ve Us dışı yalnızca özneldirler. Verili olanı olduğu gibi almamız gerekir


Yazının devamı : GERÇEK FELSEFE

Facebook'ta paylaş   |   Twitter'da paylaş


 | Puan: Henüz oy verilmedi / 0 Oy | Yazdırılabilir SayfaYazdır

Yorumlar


Henüz Yorum Yazılmamış

Yorum Yazın



KalınİtalikAltçizgiliLink  
Simge Ekle

    

    

    

    







'Büyük Osmanlı Soygunu': 10 maddede Eric Adams davası…
İSTİHAB HADDİ
Türbülans vakaları iklim değişikliği etkisi mi?
Dünyanın gözü kulağı Ortadoğuda: İran-İsrail gerilimi tırmanıyor.
İsrail, Gazze'de yardım konvoyunu hedef aldı: Biri Avustralyalı 7 kişi öldürüldü

Seküler Yahudiler rahatsız: "İsrail, İran olacak"
Avusturya seçimleri: Aşırı sağ sandıktan birinci çıktı.
Avustralya binlerce vatandaşına Lübnan'ı terk etmelerini tavsiye etti.
New York Belediye Başkanı Türkiye'den rüşvet mi aldı?
Arnavutluk'ta Bektaşilere Vatikan benzeri oluşum hazırlığı: Bektaşi Tarikatı Egemen Devleti.

AB, çoğunluk sağlanamamasına rağmen Çinli elektrikli araçlara ek gümrük vergisini onayladı.
Türkiye'de ekonomi politikaları konkordato ve iflasları patlattı.
Türkiye'de açlık sınırı 20 bin TL'ye dayandı
Tayland esrarı yeniden yasaklıyor.
İstanbul kirada Avrupa’nın lideri

Türkiye'de Covid-19 salgını yaşam süresini azalttı.
Uzmanlar uyardı: "Uzun yaşayanlardan tavsiye almayın"
Fahri Kiamil
İki annenin başlattığı akıllı telefon karşıtı hareket çığ gibi büyüdü
Afganistan'da onlarca arkeolojik alan buldozerle yıkılarak yağmaya açıldı.

"İNEK BAYRAMI" ekitap
Dünya tarihini şekillendiren 6 içecek türü
Taş Kağıt Makas Oyunu (Jan Ken Pon)
"DUHOK KONUŞUYOR" ekitap
ENTERNASYONAL

Tokyo’dan Hasanlar’a, Kudüs’te bir mahkemeden bizim buralara…
“KADERİMİZ DIŞARDAN YAZILAMAZ - DIŞARI KADERİ BELİRLEYEMEZ…”
Niyetime İlham
KİBİRLİ GÜÇ ZEHİR - ERDEMLİ BİLİM PANZEHİR
KARARLILIK - KİŞİSEL ALTYAPI

Yarasaların azalmasıyla bebek ölümlerinin ilişkili olduğu ortaya çıktı.
AB İklim İzleme Servisi: 2024 yazı kaydedilen en sıcak yaz oldu.
Akdeniz'deki yaşam yok oluşun eşiğine gelmiş.
Su üzerindeki iklim değişikliği baskısı Türkiye'yi su fakiri olmaya sürüklüyor.
Türkiye ve Yunanistan'daki kültürel miras alanlarının en az üçte biri yükselen deniz seviyesinin tehdidi altında.

Türkiye, kişisel verileri en çok sızdırılan 19.ülke
Apple otomobili ABD'de üretime bir adım daha yaklaştı.
Yaşgünün Kutlu Olsun James Webb Uzay Teleskobu
Su ve deterjan olmadan çalışan bir çamaşır makinesi
Akıl okuyabilen robot tasarladılar

İncil'de sözü edilen mistik ağaç 1000 yıllık tohumla yeniden yetiştirildi.
Karıncaların 66 milyon yıldır tarım yaptığı ortaya çıktı.
Antik Mısır'daki popüler masa oyununun şaşırtıcı kökenleri ortaya çıktı.
At binmenin kökenine dair ezber bozuldu.
Stephen Hawking'in ünlü paradoksu çözülmüş olabilir: Kara delikler aslında yok mu?

2023 yılında Türkye’de çocukların cinsel istismarı hakkında 40.000'den fazla dosya açıldı.
Çalışanların geliri son 20 yılda azaldı.
Türkiye’den göç eden Türklerin sayısında 5 yılda %243 artış
BM: Dünya nüfusu 2084'ten itibaren gerileyecek
Dünya nüfusunun ruh sağlığı giderek bozuluyor

“…SEYDİMEN”
BABÜR KUZUCUOĞLU
KIRK YIL OLDU: YILMAZ!
YILMAZ GÜNEY'İ ANMAK
SEYİRCİSİYLE YILMAZ GÜNEY

Uykularım Kaçmakta
AHMAK BİLİMİ
Sen Ne İşe Yararsın?
Ali Hoca’nın Ezanı
Anadolu Yangın Yeri

Mimar Sinan: Bir Dehanın Yükselişi ve Osmanlı Mimarisinin Zirvesi
İskandinav Göçleri ve Vikinglerin Avrupa Üzerindeki Etkisi
Hümanizm Nedir?
Osmanlı’da kahve kültürü, Osmanlı’da kahve isimleri..
Amerika’da Ayrımcı Politikalar ve Siyahi Mücadele Tarihi


kose yazarlari En Cok Okunanlar
Son 30 günde en çok okunanlar
En Cok Okunanlar










Basa git