Cicero, ikinci kitapta, yükümlülük türlerini ve bu bağlamda neyin yararlı neyin yararsız, yararlı olanlar içinde de nelerin en yararlı olduğunu anlatır. Ama önce bilgeliğin ne olduğundan, bilgeliğin öneminden sözeder. 

 

 

 

 

Cicero, bilgelik yolunda kendi tutumunu açıklarken ilginç bir soru soruyor.

 

 

Bu soruyu Academia adlı yapıtında açıkladığı için bu kitabında açıklamıyor bir daha Cicero. Ancak ne yazık ki bu kitap günümüze ulaşmamış.

 

Asıl konuya geçiyor. Açıklamış olduğu yükümlülüklerin kaynaklandığı beş ilkeyi yineliyor. Bunlardan ikisi onur ve ahlaki doğruluk; ikisi yaşamı kolaylaştıran dış etkenler, zenginlik ve güç; beşincisi ise, eğer ilk dört ilke arasında çelişkiler çıkacak olursa yapılacak olan doğru seçimle ile ilgili.

 

Cicero, yararlının ne olduğunu açıklamadan önce, zamanla yararlı ile ahlaken doğru olanın ayrıldığını ama bunun insanları ve toplumları yozlaştıran çok tehlikeli bir yaklaşım olduğunu belirtiyor.

 

İnsan yaşamını besleyen temel unsurlardan bazıları cansız, bazıları canlı, canlı olanlardan da bazıları akıllı diğerleri ise arılar, öküzler, atlar gibi akıl dışıdır, diyor. Cansız olanların, akıl dışı olanların tamamından elde edilen yararın yine insan emeği, çabası ile olanaklı olduğunu saptadıktan sonra, artık Cicero, insana en fazla yararı ya da zararı dokunanın  yine insanlar olduğunu belirtip, erdemin temeline, insanların gönlünü kazanma ve insanların  yararına adanmayı oturtuyor.

 

 

 

 

Günümüzde artık kimse erdemden söz etmiyor. Tüm davranışlarımızı, insanlık onuru demek olan erdemlilik süzgecinden geçirmek yerine, din adamları ile devlet adamlarının buyruklarına; sermaye ile medyanın yönlendirip kızıştırdığı elde etme, tüketme hırsına kitledik.  Cicero’nun erdemin ne olduğunu irdeleyen görüşleri belki bize kendimize dönüp, silkinip akıl ve vicdanımıza bakma arzusu uyandırabilir.

 

 

 

 

 

İnsanların desteğini elde etme ve tutma yeteneğini neden isteyebileceğimizi anlatıyor Cicero.

 

 

 

Cicero, kişinin kendi güvenliğini sağlamaya ve etkisini sürdürmeye sevgiden daha uygun, korkudan ise daha yabancı olan hiçbir şey yoktur, der. İnsanların öfkesine karşı orduların da direnemeyeceğini, hiç bir tiranın sonunun iyi olmadığının görüldüğünü söyler. 

 

 

Korkunun, sürekli gücün sağlanmasında kötü bir yol olduğunu, iyilikseverliğin ise gücün sonsuza dek sadık koruyucusu olacağını belirtir. 

 

Sezar’ın cumhuriyetle yönetilen Roma’da önemli, güçlü, başarılı bir komutan, bir kahramanken nasıl bir diktatöre, tüm yetkileri, gücü elinde toplayarak, Roma’ya korku salmış bir tirana dönüştüğüne yakından tanıklık yapmış, cumhuriyeti korumak için Sezar’a tüm gücüyle karşı koymuş bir insandır Cicero. 

 

Der ki, “özgür bir ülkede yaşayan insanların, kendilerini korkutulacakları bir duruma düşürmelerinen daha çılgınca bir şey yoktur.” 

 

Cicero, korku, belirsizlik, şiddetin egemenlik sürdüğü Roma’da kendi vatandaşlarına uygulanan şiddetin büyüklüğünü gördükten sonra, müttefiklerine karşı yaptıkları haksızlıklara, zulümlere kimsenin şaşırmamaya başladığını, aslında cezalandırılması gerekenlerin kendileri yani Romalılar olduğunu söyler.

 

 

Burada söz edilen de, Sezar’dır elbette. Her ne kadar bu tiran öldürülmüş de olsa, Roma devletinden artık geriye kötü ve güçlü olanların cezayla karşılaşmadığı, ödül beklentileri içinde olduğu, korkunun egemenliğinde iç savaşın tohumlarının atıldığı bir düzen kalmıştır. 

 

Cicero der ki, “biz sevgi ve hoşgörüyü değil de korkuyu yeğleyince başımıza bu felaketler geldi”, ve “devletimizi sonsuza değin yitirdik.” 

 

Egemenlik, sevgi, saygı sağlamada korkunun gücünün ne kadar az, iyi niyetin gücünün ise ne yüce olduğunu özellikle diktatörlerin kanlı sonlarını örnek vererek  kanıtladıktan sonra o arzulanan sevginin, onur ve sadakat duygusuyla nasıl elde edileceğini incelemeye başlar.

 

Laelius adlı kitabında dostluk üzerinde yeterince durduğunu bu yüzden şöhrete değineceğini söyler. Şöhretin kazanılması için gereken üç koşulu açar: teveccüh, güven, değerli bulunma.

 

 

Teveccühün, lütuflarla kazanıldığını belirtir. Hayırsever, cömert, adaletli, kibar, cana yakın kişilere halkın sevgi duyduğunu, özellikle doğruluk, dürüstlük erdemlerinin diğerleri arasında ışıldayarak doğal olarak dikkat çekeceğini söyler. Gerçekten de kendi çağımıza baktığımızda da, halkın gerçek sevgi ve saygısını kazanmış çok az kişi olduğunu ama bu insanların tamamının öncelikle doğruluk ve dürüstlükleri ile bilindiğini görüyorum. Aklıma ilk gelen ad yaşayanlar içinde 10. Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer. Uluslarası, yaşayan kişiliklerden bir adın usuma yerleşmemiş olmasını acı buluyorum. Ne yazık, etki alanları, güçleri, adları tüm dünyada herkesçe iyi bilinen ABD başkanları, krallar, kraliçeler insanlığın vicdan yarası olarak anılacaklar. Terör örgütleri başları da zorbaların, insanlık düşmanlarının potasında yazılacak insanlık tarihine.

 

 

Cicero, güven duygusunun iki temel ilke üzerinde durduğunu söylüyor. Adalet, sadakat. Bu iki özelliğe sahip insanlara tamamen güvenileceğini, onların haksızlık yapacaklarından asla kuşku duyulmayacağını, ama bu özelliklerden en önemlisinin yine de adalet olduğunu söylüyor. Adaletli olma durumunu biraz daha açıyor. Adalet ile zeka ya da sağduyunun çok şey başaracağını, ancak sağduyu olmadan da adaletli olmanın bir ölçüde güven uyandırabileceğini, öte yandan adaletten yoksun bir zekanın insanlarda güvensizlik ve nefret yaratacağını açıklıyor.

 

 

Şöhret elde etmenin üçüncü koşulu ise insanlar tarafından değerli bulunmak. Halkın kimleri değerli bulacağını da inceler Cicero. Alışılmamış iyi niteliklere, seçkin erdemlere sahip olanlar, özellikle de başkalarının kolay kolay karşı koyamayacağı hazlardan, onursuzluktan,  kötülüklerden uzak durabilen insanlar halk tarafından değerli bulunur.

 

Cicero, yaşam ve ölüm, zenginlik ve yoksulluk insanların karşı koyamayacağı ızdıraplara, beklentilere yol açar ama yaşadıkları şanslar ya da şanssızlıklar ne olursa olsun, her zaman ahlaklı olabilen, ızdıraplara olduğu gibi paraya, hazlara da küçümseyerek bakan kişiler halkın saygısını kazanır, der. Özellikle, paranın harekete geçiremeyeceği kişiler beğeni toplayacaktır. Ne dersiniz beğendiğiniz, saygı duyduğunuz insanlar arasında böyleleri var mı?

 

 

Gençlerin nasıl ün sağlayacağını uzun uzun anlatır Cicero. Bu kitabı genç oğluna bir armağan olarak yazdığını unutmayalım.

 

Ruhsal uğraşları bedensel uğraşlardan daha önemli bulur. Gençlerin arasında da ağırbaşlı, alçakgönüllü, anne babasına saygılı, dostlarına karşı iyi niyetli, çalışkan, güzel konuşmayı bilen kişilerin beğeni toplayacağını söyler. Cömertlik ve hayırseverliğin nasıl olması gerektiğini açar. Ölçülü olmayı öğütler. Yardım gereksinim duyanlara, onları küçük düşürmeden ama kişinin kendisini de zora sokmadan yapılmalıdır. Parayla, armağanlarla, şaşa ile dost, ün kazanmayı rezilce bulur.

 

Cicero, kişinin her zaman herkese saygılı, hakkaniyetle, adaletle davranması gerektiğini söyler. Elbette yaşam kimi zaman zor seçenekler sunar. İşte kafaların karıştığı böyle durumlarda ölçü olarak tanınmış bir Romalı olan Themistokles’in davranışını örnek almak gerekir der.

 

 

 

 

Köklü bir devlet kültürü olan Roma’da kendisi de bir devlet adamı olan Cicero, devlet yönetiminde bulunanların görevlerine nelere dikkat etmeleri, nasıl davranmaları gerektiğini de ayrıntılı bir şekilde irdeler.

 

75- “ Bir devlet yükümlülüğü ve görevi üstlenildiğinde en temel şey, o kişinin hiçbir koşulda en ufak bir çıkarcılık kuşkusu yaratmamasıdır.” Der.

 

 

İkinci kitabın son sayfalarında,  devlet görevlerinin nasıl kötüye kullanılarak yurttaşlar arasında eşitsizlik, huzursuzluk yaratıldığına, tarım yasalarını kaldırarak malvarlığının bir kesimden başka kesime aktarılmasını örnek olarak verir. Devletin başına geçenlerin görevleri arasında, yasalar ve mahkemeler yoluyla herkesin kendi malını koruyabilmesini sağlayabilmek, yoksul durumundan ötürü zayıf olanların baskı altına alınmasına engel olmak; her anlamda devletin güçlenmesi için elinden gelen yapmak vardır, bu atalarımız zamanında yapılmıştır, der.

 

Umarım, Yükümlülükler Üzerine adlı bu yapıtı kitapçılarda aramaya başlamışsınızdır. Gençlere ne güzel bir armağan olur, devlet görevlilerine, ticaretle uğraşan kişilere, imamlara...

 

Okurlar mı acaba!

 

Yarın ÜÇÜNCÜ KİTAP

 

 

***