Yapay Zeka (AI) kullanımı nefes kesen bir hızla büyüyor. Fakat bu suya aç bir teknoloji. Hem soğutma hem de kullandığı büyük miktardaki elektrik için suya ihtiyacı var. BM'ye göre dünya nüfusunun yarısı şimdiden bir tür sıkıntısı çekiyor. İklim değişikliği ve büyüyen talebin de su problemlerini artırması bekleniyor. Peki, AI'ın hızla yayılması işleri daha da kötüleştirebilir mi?


E-postalardan, video platforlarından görüntü izlemeye internetteki tüm faaliyetler, veri merkezleri adı verilen ve dev, sıra sıra bilgisayar sunucularının bulunduğu yerlerde işleniyor. Bazılarının büyüklüğü futbol sahası kadar olabiliyor. Bilgisayarlardan elektrik geçtiği için bunlar ısınıyor.

Soğutma sistemlerinde su, genelde de temiz, tatlı su başlıca unsur. Yöntemler değişse de, bazı usüllerde suyun % 80'i buharlaşabiliyor. AI sorguları, internetteki normal faaliyetlerden çok daha fazla bilgi işleme gücü gerektiriyor. Özellikle de fotoğraf ve video üretmekgibi karmaşık görevlerde. Dolayısıyla, daha fazla elektrik tüketiyorlar. Farkı ölçmek zor olsa da Uluslararası Enerji Ajansı'nın (IEA) tahminne göre ChatGPT sorgulamaları, Google'daki bir aramanın yaklaşık 10 katı daha fazla elektrik kullanıyor. Daha fazla elektrik de daha fazla ısı ve daha fazla soğutma gerekmesi demek.

AI'ın su kullanımı ne hızda büyüyor?

Büşük AI teknolojisi şirketeleri bilhassa AI aktivitelerinde ne kadar su kullanıldığını açıklamıyor ama toplam su kullanımları artıyor. OpenAI'da hem büyük yatırımcılar hem de hissedarlar olan Google, Meta ve Microsoft'un su kullanımları kendi çevre raporlarına göre 2020'den bu yana önemli ölçüde arttı. Amazon Web Hizmetleri (AWS) ise veri açıklamadı.

AI'a olan talebin yükselmesi beklenirken, IEA veri merkezlerindeki su kullanımın 2030 itibarıyla neredeyse ikiye katlanacağını söylüyor. Buna enerji ve çip üretiminde kullanılan su da dahil. Google veri merkezlerinin 2024'te 37 milyar litre su kullandığını ve bunun 29 milyar litresinin "tüketildiğini" belirtti. Tüketim, genelde buharlaşan suyu ifade ediyor.
Peki, bu büyük bir miktar mı?

Neyle kıyasladığınıza bağlı. BM'ye göre yılda 1,6 milyon kişinin tavsiye ettiği günde minimum 50 litrelik su ihtiyacını karşılıyor. Google'a bakılırsa da ABD'nin güneybatısındaki 51 golf sahasını bir yıl boyunca sulayabilecek bir miktar.

Neden kurak yerlere veri merkezleri yapılıyor?

Veri merkezlerine muhalefet son yıllarda Avrupa, Latin Amerika ve ABD'nin Arizona eyaleti de dahil, kuraklık tehdidi altındaki yerlerde manşetlere çıktı. İspanya'da veri merkezlerinin genişlemesine karşı mücadele için Your Cloud is Drying Up My River- Senin Bulutun Benim Nehrimi Kurutuyor" adlı bir grup kuruldu. Ciddi kuraklık yaşanan Şili ve Uruguay'da Google suya erişim konusundaki protestolar nedeniyle veri merkezi kurma planlarına ya ara verdi ya da değiştirdi.

Dünya genelinde 150'den fazla veri merkezi işleten NTT Data şirketinin CEO'su Abhijit Dubey, dünya genelinde sıcak, kurak yerlere veri merkezi inşa etmeye yönelik "büyüyen bir ilgi" olduğunu söylüyor. Satın alabilecek arazi bolluğu, enerji altyapısı, güneş ya da rüzgar enerjisi gibi sürdürülebilir kaynakların varlığı, ayrıca esnek kuralların bu tür yerleri çekici kıldığını vurguluyor. Uzmanlar ayrıca nemin korozyonu artırdığını, bu nedenle de bir binayı soğutmak için daha fazla enerji gerektiğini kaydediyor. Bu da kurak alanların çekiciliğini artırıyor.


Soğutma için başka seçenekler var mı?

Prof. Ren, kuru ya da hava soğutma sistemlerinin, su temelli olanlara kıyasla daha çok elektrik tükettiğini belirtiyor. Microsoft, Meta ve Amazon, su ya da başka bir sıvının sistem içinde dolaştırıldığı, buharlaşmanın olmadığı "kapalı devre" soğutma sistemler geliştirdiklerini açıkladı.

Dubey, bu tür soğutma sistemlerine gelecekte kurak yerlerdeki veri merkezlerinde ihtiyaç duyulacağını söylemekle birlikte, endüstrinin böyle bir sisteme geçişte "çok erken" aşamada olduğunu vurguluyor. Veri merkezlerindeki ısının, evlerin ısıtılmasında kullanılması gibi uygulamalar, Almanya, Finlandiya ve Danimarka gibi ülkelerde ya başladı ya da planlanıyor.

Uzmanlar, şirketlerin genelde bakteri büyümesi, tıkanıklık ve korozyon riskini azaltan, içme suyuna benzentemiz, tatlı su tercih ettiklerini söylüyor. Fakat bazı şirketler de deniz suyu ya da endüstriyel atık su gibi içilmez su kullanımlarını artırdıklarını kaydediyor.

AI'ın faydaları, çevresel bedele değer mi?

AI şimdiden gezegenin üzerindeki baskının azaltılmasına yardımcı olmakta kullınılıyor. Bunlara güçle sera etkisi gazı metan sızıntılarının bulunmasından, trafik akışının yakıt tasarrufu sağlayacak şekilde değiştirilmesi de dahil. UNICEF'in Küresel İnovasyon Bürosu Küresel Direktörü Thomas Davin, AI'ın dünya genelindeki çocukların eğitimi ve sağlığında ve potansiyel olarak da iklim değişikliğinde "çığır açabileceğini" söylüyor.

Ancak Davin şirketlerin "en güçlü ve en ileri modeli çıkartmak" yerine, birbirleriyle "etkinlik ve şeffaflık" alanında yarıştığını görmek istediğini vurguluyor. Ayrıca şirketlerin modellerini daha çok açık kaynaklı hale getirdiğini görmek istediğini kaydediyor. Bu da herkesin sistemleri kullanabilmesi ve adapte edebilmesi demek. Davin böylece yapay zekanın verdiği tepkileri temellendirdiği, büyük miktarlarda veri aktarımı yapılan, enerji ve su yoğun eğitimi sürecine olan ihtiyacı da azaltacağını savunuyor.

Ancak, bazı Avrupa hükümetleri, AB ve BM kurumlarına danışmanlık yapan bağımsız araştırmacı Lorena Jaume-Palasi AI'ın dev büyümesini çevresel açıdan sürdürülebilir bir hale getirme yöntemi olmadığı görüşünde. "Daha etkin hale getirebiliriz ama daha etkin olması daha çok kullanım yaratacak olmamız anlamına geliyor.


Teknoloji şirketleri ne diyor?

Google, Microsoft, AWS ve Meta, hepsi soğutma teknolojilerini yerel koşullara göre dikkatli bir şekilde seçtiklerini söylüyor. Hepsi 2030 itibarıyla "su pozitif" olma hedefi koydu. Bu da genel olarak faaliyetlerinde, kullandıklarından çok suyu geri koymaları anlamına geliyor.

Bunun için, faaliyet gösterdikleri yerlerdeki su muhafaza ve yenileme projelerine fon sağlayıp, destek oluyorlar. AWS says it is % 41 oranında bu hedefe yaklaştıklarını söylerken, Microsoft hedef yolunda olduğunu belirtiyor. Google ve Meta'nın yayımladığı verilerde yerine konulan su miktarında önemli bir artış görülüyor. Fakat Davin, genel anlamda bu hedeflere ulaşmak için "hala uzun bir yol olduğunu" söylüyor.