Bugün eskilere gitmeyi düşündüm. Günümüzde kullanılan para ne zaman, nerede ve nasıl bulunmuş diye bir düşünce geldi aklıma. Hani para olmadığı zaman mal ve hizmet karşılığında ne ödenirdi diye siz de düşünmüşsünüzdür. PARA kullanıma girmeden önce mutlaka bir madde para yerine geçiyordu diye düşünüyorum. Yahut da takas usulüyle ticaret yapıldığına inanıyorum. Baktığım kaynaklarda deniz kabukları, değerli boncuklar ve taşların para yerine kullanıldığını yazıyor.


Şehrin güneybatısında, yaklaşık 3 km mesafede yüksek bir tepede şehir kalesi yer alır. Duvarları 15 metre yüksekliğinde inşa edilmiştir. Bu şehrin en önemli yapılarından biri de kütüphanesidir. Sardes Kütüphanesinin, Ege Bölgesi'nde bulunan diğer antik kentlerdeki kütüphanelerden çok daha büyük bir yapı olduğunu arkeologlar söylemekte. MÖ 1200 yılına ve o dönemde bilime, eğitime verilen öneme bakar mısınız? Şehrin en büyük yapısı, saraydan bile büyük bir kütüphane binasıdır.

Uzun zaman bu antik kentin güneyindeki dağlarda turuncu kuvars taş çıkarılmış. Kimi yerlerde değerli taş olarak görülmüş ve bazı Batı dillerinde de "kuvars" yerine "sard" kelimesi kullanılmaya başlanmıştır. Hâlen bu kıymetli taş, aynı yörede çıkarılmaktadır.

Paranın ilk icat edildiği yer olarak Sardes kenti bilinir, ancak hangi tarihte başladığına dair kesin bir bilgi yoktur. Yaklaşık MÖ 7. yüzyıldan itibaren kullanıldığı bilinmektedir. Bulunan Lidya paralarının üzerinde tarih olmadığı için karbon testi ile yaş tespiti yapılmıştır. Sonuç olarak, bu paraların MÖ 7. yüzyıla kadar uzandığı belirlenmiştir. Kesin bir gerçek vardır ki, ilk parayı bulan ve kullanan Lidya Krallığı'dır. Isıtılmış gümüş madene darp yöntemiyle şekil verilerek oluşturulan cisme para denilmiştir.

Daha sonra altın madenden darp edilerek altın paralar kullanılmaya başlanmıştır. Aslında Lidya olarak tanımladığımız bu medeniyetin köklerinin, doğudan gelen bir kavime dayandığı düşünülmektedir. Hititler ve Frigler’in egemenliği altında yaşadıkları söylenmektedir. Ancak bugün bilinen bir gerçek vardır ki, iki ana deprem kuşağında yer alan Anadolu'da yaşamış medeniyetler büyük depremlerin etkisiyle yok olmuşlardır. 

Parayı sadece Lidyalılar değil, Lidyalılardan sonra Anadolu’da yaşamış tüm medeniyetler  kullanmıştır. Açılan birçok mezardan elde edilen bulgular bu gerçeği ortaya koymaktadır. Romalılar, Makedonyalılar, Bizanslılar, hatta MÖ 551 yılında Lidya’yı ele geçiren Persler tarafından "Dareikos" adıyla tanımlanan altın para bastırılmıştır. Anadolu’da 200 yıl hüküm süren Pers İmparatorluğu, Makedonyalılar tarafından sona erdirilmiştir.

Bütün bu medeniyetler Anadolu'da yaşadıkları sürece para basmıştır. Doğu Roma İmparatorluğu olarak bilinen Bizans döneminde de para basılmış ve kullanılmıştır. Dönemin imparatorları kendi baş figürlerini altın ve gümüş paralara bastırmışlardır. Bizans döneminde sadece altın "Solidi" ve "Hiperpira", gümüş "Stavrata", bronz madeni para, hatta bakırdan basılan madeni paraların da kullanıldığı bilinmektedir. Sadece Konstantinopolis’te değil, imparatorluğun bazı şehirlerinde de darphaneler bulunmaktaydı. Bunlardan en önemlisi, Bizans döneminde Trabzon’da kurulan darphanedir.

Osmanlı Devleti, Bizans’ı ele geçirince bu darphaneler Osmanlı Devleti için para basmaya devam etmiştir. Hatta Trabzon’da bulunan darphane, Bizans madeni parasını basmaya, İstanbul’un fethinden sonra da sürdürmüştür. Pontus Krallığı sona erdirilince darphane bir süre faaliyetini durdurmuştur.

Osmanlı'da para birimi "sikke" olarak bilinirdi. İlk sikkeler gümüşten yapıldığında parlak, açık beyaz renkte olduğundan "akçe" olarak tanımlanmış ve bu adla anılmıştır.

Hep madeni paradan bahsettik, ancak dünyada kâğıt paradan önce Çinliler MS 118 yılında deri para üretmiştir. Kâğıt para ise MS 806 yılında yine Çinliler tarafından icat edilmiştir. Bugüne kadar farklı yerlerde farklı para birimleri ve şekilleri ortaya çıkmıştır.

Tarihin en sıra dışı liderlerinden biri olan Korsikalı Napolyon Bonapart’a, bir savaşın kazanılması için gerekli olan üç şeyin ne olduğu sorulduğunda, "Para, para, para" diye cevap verdiği rivayet edilir. Bugün acı bir gerçek var ki, herhangi bir mücadelede, herhangi bir savaşta, hatta hayatta kalmak için bile gerekli olan üç şeyin "para, para, para" olduğu açıktır.

Bir insanın şahsiyetinin bile bu üç şeyle satın alınabilen bir dünyada yaşıyoruz. İnsanların inançlarını, hatta ahlakını bile satın alabilirsiniz. Yeter ki paradan haber verin! Her şeyin bir bedeli vardır; parasını verirseniz insanların savunduğu fazileti bile satın alabilir, ilkelerini değiştirip başkasının ideallerini savunmasını sağlayabilirsiniz. "Para" insanların inandıkları siyasi partilerini bile değiştirmesi için vazgeçilmez bir güçtür diye bir sözüm geldi söyledim, hem nalına hem mıhına.