Çocukluğumuzdaki yazlık sinemaları saymazsak sanırım annemle sinemada birlikte izlediğim ilk film “Kuru Otlar Üstüne” oldu. Benim için her zaman apayrı bir yeri olacak. Bir cep sinemasının iki kişilik koltuklarında oturup, insan yüzlerinde, yaşadığı coğrafyanın izlerini görerek büyülendiğim ilk karede, içimden “Ahh keşke annemle Süreyya Sineması’nda bir film izleseymişiz” diye geçirdim.


Filmin ilk diyaloglarının, bir öğretmenler odasındaki yapmacık ilişkiler ile başlaması da manidar oldu benim için. Nerede olduğunu unutturan haller, neye emek verdiğini önemsemekten vazgeçmiş tiplerle geçen ders araları, elinden geçen insanları ve hikayelerini basit bir konu veya düpedüz dedikodu malzemesine çeviren kutsal(!) mesleğimin her gün payıma düşeni yaşadığım kadarıyla ülke gerçekleri. Özel okulların ayrı, devlet okullarının ayrı öğretmen, öğrenci, idareci, veli dörtgeni ve bu dörtgenin içindeki sorunları ile cezaevi hissi. Kulede kararları birçok rakamı yan yana getirerek tebliğler dergisine koyarak kararlar alan en üst makamından, halkanın yemekhanede önüne nimeti uzatan parçasına kadar, mesleğimin bütün zinciri şıngırdayarak içimden geçti. Sana çanta ve üst baş arattıran ve bulduklarından yola çıkarak değerlerimizi ve kurallarımızı hatırlatan, ama bu değerler ve kuralların nedenlerini bir türlü tam olarak açıklayamayan tüm toplumsal sistemleri. Aile kurumunu, din kurumunu, askerlik kurumunu, eğitim kurumlarını ve her kesimin kafa yapısını düşündüren.

Saçlarımı kazıtmak gibi beklenene aykırı isteklerimin, belki farklı olma veya bir şeylere dikkat çekme  ihtiyacımdan olabileceğini görmek yerine, sırf bunu yapmama izin verdiği için kendini demokrat gören, eşleri dostları yadırgarsa bir şey demek zorunda bile kalmayan sevgili ailem, o eşin dostun, ya hasta olmuş veya kaza geçirmiş olabileceğimi; ya da mutlaka içinden çıkamadığım bir bunalım çukurunda olduğumu düşünmelerinden rahatsız olmazlardı. Lise ile orta seviyeli okul maceram bitmişti. Bir iki seneye kalmadı çevrenin sende açtığı yaraların, imkansızlıkların neden olduğu uyumsuzlukların adı da konuldu; “Depresyon”. Felsefe mezunu Göksel’in en sevdiğim albümünün popüler şarkısına konu bile oldu, “Unutulup aldatılan, sevgilisinden ayrılmış çok yalnız kızın” depresyonda olduğunu anlatan şarkısı. Bacağını kimine göre doğru kimine göre yanlış bir dava uğruna kaybetmiş genç bir kadının hataları, bir tek kendi sorumlu olduğu ve bir yanlış ya da becerisizlik gibi görülen depresyonu nedeniyle affedilebilirdi. Depresyonun neden olduğunun üzerine düşünülmesi, para karşılığında yapılmaya başlanmıştı benim zamanımda da. Ama bununla baş eden biri olmamak, sendeki bir güçsüzlük olarak her zaman senin sorumluluğundaydı. Bir nevi senin suçundu. Kimseye küsemeyen kendine küsecekti.  İnsan bazen tiksinti ile yola çıktığını zevk aldığı şeylere dönüştürebilirdi. Zevk aldığını düşündüğü şeyler de önemsizleşebilirdi. Öpüşürken yüzünü buruşturan tek bacaklı bir kadının bu seçimlerinin ahlaken başkalarınca nasıl görüleceği önemseniyordu da, sonuçlarının kendi kendine değerlendirilmesi beklenmiyordu. İleride kuru bir ota dönüşmüş bir kadın olacak küçük bir kızın bastırılması zor doğası, normal kabul edilebilirdi de, çocuk aklıyla yaptıkları hoş görülmüyordu.

İnsan korktuklarını unutsa da korkularını hatırlayabilirdi. Babası götürülürken sadece tavanda yanan sobanın alevinin anısı kaldı sanılabilirdi. Annesinin gidişinden hafızada yalnızca kırmızı bir bavulun görüntüsü kalırken, geri kalan hayatında bavullar, seyahatin macera duygusu yerine, terk etme ve terk edilmeyi çağrıştırabilirdi.

Ve bana her şey henüz başka bir şehirde yaşama deneyimim bile olmayan genç yaşlarımda okuduğum Hakkari’de Bir Mevsim adlı kitabı hatırlattı. “O” / Hakkari’de bir mevsim, Ferit Edgü’nün öğretmen olarak mecburi hizmetle gidip, orada kaleme aldığı özyaşam öyküsünden bir kesiti anlatan kitaptı. Birçok kitabım İstanbul’da annemlerin evinde kaldığı için sanırım o kitap da kolilerden birinde. Filmden eve gelir gelmez o yaşlarımın defterlerini karıştırıp yazdığım alıntıları hemen buldum. Okuduklarım karşısında hayrete düşüp anneme yarım ağızla anlattım. Hemen hemen aynı konuları ve konuşmaları işlemişti yönetmen. Yoksa bir ilham kaynağı olabilir miydi? “Yine ne işler peşine düştün? dedi annem. Kitabın Pir’de geçen  ( Pirkanıç’tan kısaltma- Hakkari) 1977 yılına ait orijinal basımı, darbe sonrası yasaklanıp, eksik hali ile 1980'den sonra yeniden basılması sonucu, daha sonradan çekilen filmi de belli ki sansürlü çekilmiş. Hiçbir çocuğun annesiyle konuştuğu dilin duyulmadığı söylenen Genco Erkal’ın oynadığı filmi merak etti, en kısa zamanda izleyeceğim.

İsteyen istediğini düşünüp ifade etmekte hürdür. Ama keşke yaratıcı olan, sadece anlatmaya değil anlamaya da çabalayanlara biraz daha olumlu yaklaşabilsek. Merve Dizdar’ın TV dizilerinde daha iyi oyunculuk sergilediğini düşünmek yerine, uzuvları yerindeyken bile kadın olmanın bir mücadele gerektirdiği bir evrende, eksikliği yalnızca tek bacağının noksanlığıyla tescilli olmayan bir kadının hislerini hissettirebiliyor mu, ona baksak mesela.  Şu an tam olarak anladığım için yazmıyorum, anlamaya çalıştığımın heyecanıyla yazıyorum. Keşke biraz bunlara da yönelse ilgimiz. O zaman sadece Samet’in öğrencisine ne hissettiğine değil, kendisine ne kadar uzak ve yabancı yanına odaklanırdık. Kendini bilmeyenin kötüye meylini anlardık. Hem de onlardan hoşlanmamayı sürdürürken. Hayatın, bu dünyada beraber olmaktan zevk almadığımız herkesten kurtulamadığımız bir yanı olduğunu, yaşamaktan kaçamayacağımız bir gerçekliği olduğunu nasıl da keskin köşeler çizmeden sadelikle anlatıyor sanatçı.

Filmin orta yerine koyduğu perdenin dışına çıkış da gayet yakışmış o role ve o sahneye. Ferit Edgü’nün cümleleri ile ne güzel uyuşuyor: “ “O” da gerçekleri değiştirdim. Gerçeklerin değişebileceğini, insanın içinde yaşadığı gerçekleri (yaşam koşullarını) değiştirebileceğini göstermek için.” Filmin bu sahnesindeki yeni denemesi ile ilgili herkes bir yorum yapacak. Bana Hakkari’de Bir Mevsim’den / O kitabından böyle geldi. Ve edebiyatı yara bandı sanan gencecik toy bir kızken aldığım notların tamamı filmde yerini bulduğu için paylaşmak istiyorum:

“Bir çölde mi yaşıyorsun?
Bana yağmurdan söz et.

Karlı bir dağ başında mı yaşıyorsun?
Bana denizlerden, güneşin ışıdığı yaylalardan söz et.

Bir coşku yarat bende ki yenilmeyeyim günlük yaşamın çaresizliğinde.
Bir coşku yarat ki güç alayım yazdıklarından.
…

“O” da “olan” ile “olması” gerekeni iç içe geliştirmeye çalıştım. Olan gerçek, olması gereken düş.
….

Hakkari’deyken aldığım sayısız mektuplarının birinde sevgilim şöyle diyordu;
“Alışacaksın dağ başına, dillerinden anlamadığın, senin dilini anlamayan insanlara, oradaki yaşam koşullarına, her şeye alışacaksın. Oysa söz konusu olan alışmak değildi. Anlaşmaktı. Alışmak, hiçbir zaman hiçbir durumda istemedim bunu. Alışmak boyun eğmek demektir. Bir şeye alışan kişi her şeye alışabilir. Zindana, işkenceye, çaresizliğe, ölümlere, eşitsizliğe. Hayır, ne o insanlara alıştım; ne de içinde bulunduğum yaşam koşullarına. Yıllar sonra “O” yu yazarken yaratmaya çalıştığım coşku, işte bu anlaşamamanın sonucu.

Bir idam hükümlüsüne diyeceği son söz sorulduğunda, “Hiçbir zaman itiraf etmeyin” diye bağırmış. Bir yazar olarak “Hiçbir şeye alışmayın” diye bağırmak istedim “O”yu yazarken.”

Bana beni hatırlatan bütün üstatlara, bana bu dünyadaki yalnızlığımıza, yabanlığımıza rağmen güzel bir şeyler hissettiren yaban-cılara,  “bana sorma kızım ben o sahneyi anlayacak durumda değilim” diyen anneme, çocukken hayat değiştiren babamın bile hatırlamadığı yerlerde köklerimizin peşine düşüp tanıştığım “öğretmen dediğin döverek sever” diyen Heybet’e, bana araba kullanmayı öğreten Ömer’e, Urfa’da fotoğrafını çekmeme izin veren, süt ile dövme yapmayı dilinden anlamadığım için gelinleri aracılığıyla anlatan yüzü dövmeli teyzeye, Van’da, zorunlu hizmetini severek yapan dostumun yanına gittiğimde, “Tabağımda bir leke mi var?” diye sorunca parmağıyla silip, “bak artık yok ablam” diyen garsona, Adıyaman’da üzerindeki hırkayı beğendiğim için üzerinden çıkarıp zorla hediye eden genç kıza, Konya’da sıfırın altında donmuş ayaklarım ısınsın diye botlarımın içine kesip küçülterek koyduğu keçeye para almak istemeyen amcaya, Selanik’te çantasında ne varsa vererek herkesin ırkçı olmadığını göstermeye çalışan aslen Eyüplü madama, Londra’da işsiz ve evsiz kaldığımda memleketlimden hayır görmediğim zamanlarda evini açıp yastığını paylaşan Rum dostuma, Kahta’da soğuktan yaşlar akan gözlerimle kaleden indiğimde, oradaki taş okulun hademeliğini yapan adamın tek göz odalı evlerine davet edip, yatağında oturtup çay içiren genç karısına, İstanbul’da yaşayıp hiç deniz görmemiş, okulda sabunu ve suyu bulunca birbirlerinin başını yıkadığına şahit olmuş çocuklara  öğretmenlik yapmış arkadaşıma  ve filmi izlemek için son ders izin aldığını kulağıma fısıldayıp okuldan çıkan, filmi benden bir gün önce izleyip hakkında konuşmak için Pazartesiyi beklediğini bildiğim öğrencime saygı ve sevgimle…

Saydığım bütün bu insanlar çeşitli şekillerde bana şunu öğretmiştir, filmin en güçlü diyaloglarından da çıkarabildiğimiz gibi, bazen de arada kalırız ve sırf bunun için bile cezalandırılırız! Ama bazı insanlar için bataklıktan çıkmak da yetmez, yukarıdan mesafe koyarak bakmak da. Arada kalarak bunaltımla yaşamayı tercih ederim, yüreğime bir yakınlık hissi vermeyen temaşaya.

Kuru otları üstüne düşünün. İyi seyirler.