Yaklaşık üç aydır Türkiye’deyim. Türkiye için çok özel bir dönemde burada bulunmam bana gözlemlerim için büyük bir şans tanıdı. Son siyasi olaylardan ve sonuçlarından sözetmeyeceğim. Seçim sonrası tüm televizyonlarda aynı konu, sağdan bakanlar yam da soldan bakanlar ama hep aynı konu... Tüm ülke sadece Türkiye’ye kitlenmiş. Sanki dünyada başka sorunlar yok. Olsa bile bu sorunlardan Türkiye etkilenmiyecek kafası hakim. Haberlerde dünyayı etkileyen sonunlarla ilgili bir tek haber, bilgi yok.


İklim değişikliği

İklim değişikliği gezegen için büyük bir tehdit ve etkileri şimdiden tüm dünyada hissediliyor.     Dünyanın ortalama sıcaklığı 19. yüzyılın sonlarından bu yana yaklaşık 1 santigrat derece arttı. Isınma son yıllarda hızlandı. Okyanusların bu ısının çoğunu emerek genişlemelerine ve deniz seviyelerinin yükselmesine neden oldu.  Buzullar endişe verici bir hızla eriyor. Sıcak hava dalgaları, kuraklık, seller ve orman yangınları gibi aşırı hava olaylarının sıklığı ve yoğunluğu artıyor. Dünyanın iklimi daha değişken ve öngörülemez hale geliyor. Bu değişikliklerin gezegen, ekosistemleri ve sakinleri üzerinde önemli bir etkisi var.

İklim değişikliğinin etkileri neler olabilir?

• Dünyanın dört bir yanındaki kıyı toplumlarını tehdit eden yükselen deniz seviyeleri.
• Isı dalgaları, kuraklık, seller ve orman yangınları gibi daha aşırı hava olayları.
• Gıda kıtlığına yol açabilecek tarımsal verimdeki değişiklikler.
• Sıtma ve dang humması gibi hastalıkların yayılması.
• Türlerin yok oluşu.

Kısaca, iklim değişikliği, gezegen ve üzerinde yaşayanlar için ciddi bir tehdike. Sera gazı emisyonlarını azaltmak ve iklim değişikliğinin etkilerini azaltmak için harekete geçmek çok önemli.

Yoksulluk

Yoksulluk dünya çapında milyarlarca insanı etkileyen önemli bir sorun. Yoksulluk içinde yaşayan insanlar genellikle yiyecek, su, barınma, eğitim ve sağlık gibi temel ihtiyaçlara erişemezler.

Dünya yoksulluğuna ilişkin bazı veriler: 2019'da Dünya Bankası, 689 milyon insanın günde 1,90 doların veya 2011 satın alma gücü paritesine göre günde 1,90 doların altında yaşadığını tahmin ediyor. Bu sayı, 1990'da 1,9 milyar insandı. Dünya nüfus artışına karşın, yoksulluk sınırı altında yaşayan insan sayısının azalması güzelse de aşırı yoksulluk içinde yaşayan insanların çoğunluğu Sahra altı Afrika ve Güney Asya'da yaşıyor olmaı dikkat çekici.

Yoksulluk,aşağıdaki gibi birçok nedenleri olan karmaşık bir sorun:

• ekonomik eşitsizlik,
• savaş ve çatışma,
• doğal afetler,
• ayrımcılık
• eğitim ve sağlık hizmetlerine erişim eksikliği...

Doğru politikalar ve yatırımlarla herkesin insan gibi bir hayat yaşama fırsatına sahip olduğu bir dünya yaratılabilinir.

Verilerle ilgili bazı ek ayrıntılar: Dünya Bankası'nın aşırı yoksulluk tanımı, temel ihtiyaçları karşılamak için gerekli olan temel bir mal ve hizmet sepetinin maliyetine dayanmaktadır. Bu mal ve hizmet sepeti ülkeden ülkeye değişir, ancak genellikle yiyecek, barınak, giyim ve sağlık hizmetlerini içerir. Dünya Bankası'nın aşırı yoksulluk tahminleri, hanehalkı anketlerine dayanmaktadır. Bu anketler, hanehalkı geliri ve tüketimi hakkında veri toplar. Dünya Bankası bu verileri günde 1,90 dolar yoksulluk sınırının altında yaşayan insanların sayısını tahmin etmek için kullanıyor.

Şunu da belirtmek gerek. Dünya Bankası'nın aşırı yoksulluk tahminleri bazı belirsizliklere tabi. Bunun nedeni, hanehalkı anketlerinin her zaman mükemmel olmaması. Anket yanlılığı ve ölçüm hatası gibi şeylerden etkilenebiliyor olması ancak bu belirsizliklere rağmen, Dünya Bankası'nın aşırı yoksulluk tahminleri, yoksulluğun azaltılmasında kaydedilen ilerlemeyi ve devam eden zorlukları anlamak için değerli bir araç sağlıyor.

Savaş ve çatışma

Savaş ve çatışma, dünyayı etkileyen bir başka büyük sorun. Savaş nedeniyle milyonlarca insan evlerinden oldu ve çok daha fazlası öldü ya da yaralandı.

Bölgelere bir bakalım

Afganistan: Yaklaşık yirmi yıldır savaş hali ve çatışma içindeydi. Sonunda aşırılık yanlısı bir grup olan Taliban ülkeyi ele geçirdi. Savaş, yaygın ölüm ve yıkıma neden oldu ve milyonlarca Afgan evlerinden oldu.

Burkina Faso: Son yıllarda şiddet olaylarında artış yaşayan bir Batı Afrika ülkesidir. Şiddet, Büyük Sahra İslam Devleti (ISGS) de dahil olmak üzere bir dizi silahlı grup tarafından işleniyor. Şiddet yüzbinlerce insanı yerinden etti ve tam bir insanlık krizine neden oldu.

Orta Afrika Cumhuriyeti: Uzun yıllardır çatışmalara saplanmış durumda. Hükümet ile Müslüman bir isyancı grup olan Seleka da dahil olmak üzere bir dizi silahlı grup arasında yaşanan çatışmalar yaygın ölüm ve yıkıma yol açtı ve milyonlarca Orta Afrikalı evlerinden oldu.

Etiyopya:  Doğu Afrika'da 2020'den beri iç savaş yaşayan bir ülkedir. İç savaş, hükümet ile isyancı bir grup olan Tigray Halk Kurtuluş Cephesi (TPLF) arasındadır. Şiddet yaygın ölüm ve yıkıma neden oldu ve milyonlarca Etiyopyalı evlerinden oldu.

Libya:  2011'den beri bir iç savaş halinde. Çatışma, hükümet ile Libya'daki İslam Devleti (IŞİD) de dahil olmak üzere bir dizi silahlı grup arasında. Şiddet yaygın ölüm ve yıkıma neden oldu ve milyonlarca Libyalı evlerinden oldu.

Myanmar: (Burma olarak da bilinir) Şubat 2021'den beri askeri darbe yaşıyor. Darbe, yaygın protestolara ve şiddete yol açtı. Ordu yüzlerce insanı öldürdü ve binlerce insanı tutukladı. Çatışma bir insani krize neden oldu ve milyonlarca insan evlerinden oldu.

Somali: 20 yılı aşkın bir süredir iç savaş halinde. Çatışma, hükümet ile aşırılık yanlısı bir grup olan Eş-Şebab da dahil olmak üzere bir dizi silahlı grup arasında. Şiddet yaygın ölüm ve yıkıma neden oldu ve milyonlarca Somalili evlerinden oldu.

Güney Sudan: Doğu Afrika'da 2011 yılında Sudan'dan bağımsızlığını kazanmış bir ülkedir. Ancak ülke 2013 yılından bu yana iç savaş içinde. İç savaş hükümet ile Sudan Halk Kurtuluş Ordusu-Muhalefet arasında ( SPLA-IO), asi bir grup. Şiddet yaygın ölüm ve yıkıma neden oldu ve milyonlarca Güney Sudanlı evlerinden oldu.

Suriye: Suriye, 2011'den beri bir iç savaşın içinde. Çatışma, hükümet ile Irak İslam Devleti ve Levant (ISIL) dahil olmak üzere bir dizi silahlı grup arasında. Şiddet, yaygın ölüm ve yıkıma neden oldu ve milyonlarca Suriyeli evlerinden oldu.

Rusya Ukranya: Rusya-Ukrayna savaşı, Rusya'nın Ukrayna'yı işgal etmesinden sonra 24 Şubat 2022'de başlayan Rusya ile Ukrayna arasında devam eden bir savaştır. Rusya, savaş suçları ve insanlığa karşı suçlarla itham edildi ve Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) soruşturma başlattı. Savaş, milyonlarca insanın  yerinden edilmesiyle Ukrayna'da insani bir krize neden oldu. Rus ordusu Ukrayna şehirlerine ve altyapısına saldırdı ve ağır kayıplar verdi. Ukrayna güçleri şiddetli bir direniş gösterdi ve savaş bir çıkmaza dönüştü. ABD ve müttefikleri Rusya'ya ağır yaptırımlar uyguluyor ve Ukrayna'ya askeri ve mali yardım sağlıyor.

Bu savaş karmaşık ve hızla gelişen bir durum. Küresel ekonomi üzerinde önemli bir etkisi oldu ve daha geniş çatışma riskini artırdı. Savaşın ne zaman biteceği belli değil, ancak Ukrayna, Rusya ve dünya üzerinde kalıcı bir etkisi olması olası.

Bunlar, bugün dünyada savaş ve çatışmanın devam ettiği bölgelerden sadece birkaçı. Bu çatışmalar, bu bölgelerde yaşayan insanlar üzerinde yıkıcı bir etkiye sahip ve küresel barış ve güvenliği tehdit etmekte.

Eşitsizlik

Eşitsizlik, dünyanın birçok yerinde büyüyen bir sorun. Zengin ve fakir arasındaki uçurumun genişlemesi, toplumsal huzursuzluk ve siyasi istikrarsızlığa, sonunda da ekonomik durgunluğa yol açarak, eşitsizliğin çözümünü daha da zorlaştırabiliyor.  

Siyasi istikrarsızlık içinde,  popülist liderlerin yükselişi ve demokratik kurumlara olan güvenin azalmasını sayabiliriz. Bu koşullarda, zenginlerin paralarını ekonomiye yatırmak yerine biriktirme eğiliminde olması ise ekonomik durgunluğa yol açabiliyor.

Dünyadaki eşitsizliği gösteren bazı veriler şöyle:

• Dünya nüfusunun en zengin %1'i dünya servetinin yarısından fazlasına sahip.
• Dünya nüfusunun en zengin %10'luk kesimi dünya servetinin %80'inden fazlasına sahiptir.
• Dünya nüfusunun en fakir %50'si dünya servetinin %1'inden daha azına sahip.

Dünya eşitsizliğine ilişkin veriler, Dünya Eşitsizlik Laboratuvarı, Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu dahil olmak üzere çeşitli kaynaklardan gelmekte. Veriler, hanehalkı anketlerine, gelir vergisi verilerine ve servet verilerine dayanmakta.Bu  veriler bazı belirsizliklere tabi, ancak dünya eşitsizliğindeki eğilimleri anlamak için değerli bir araç sağlıyor yine de.

Araştırmalar eşitsizliğin son yıllarda arttığını gösteriyor. Eşitsizlik bir dizi faktörden kaynaklanmakta:

• Küreselleşmenin yükselişi ve sendikalaşmanın düşüşü.
• Zenginliğin birkaç büyük şirketin elinde giderek yoğunlaşması.
• Vasıflı ve vasıfsız işçilerin ücretleri arasındaki uçurumun artışı.

Eşitsizliği azaltmak için yapılabilecek bir dizi şey var, bunlar arasında şunları sayabiliriz:

• Zenginlerden daha yüksek vergi almak.
• Yoksullar için eğitim ve sağlığa yatırım yapmak.
• Küçük işletmeleri ve girişimciliği destekleyen politikaların teşvik edilmesi.
• İlerici toprak reformu politikalarını yürürlüğe koymak.
• Toplumsal cinsiyet eşitliğini teşvik etmek ve üretime tüm toplumu katmak.
• Gelişmekte olan ülkelerde altyapıya yatırım yapmak.

Elbette eşitsizlik, çözümü kolay olmayan karmaşık bir sorun. Ancak doğru politikalar ve yatırımlarla daha eşitlikçi bir dünya yaratabiliriz.

Hastalık

Hastalık, dünyayı etkileyen bir diğer önemli sorun. Her yıl milyonlarca insan önlenebilir hastalıklardan ölüyor. İşte dünyanın dört bir yanından insanların ölmesine neden olan bazı önlenebilir hastalıklar:

Sıtma: Ölümcül olabilen sivrisinek kaynaklı bir hastalık. Sıtmanın her yıl, çoğu beş yaşın altındaki çocuklar olmak üzere 400.000'den fazla insanı öldürdüğü tahmin edilmekte.

Tüberküloz: Vücudun herhangi bir yerine saldırabilen, ancak çoğunlukla akciğerleri etkileyen bakteriyel bir enfeksiyon. Tüberküloz tedavi edilebilir bir hastalık, ancak yine de her yıl 1,5 milyondan fazla insanın hayatına mal olan büyük bir katil.

HIV/AIDS: Bağışıklık sistemine saldıran bir virüs. HIV/AIDS güvenli seks, temiz iğneler ve tedavi ile önlenebilir. Bununla birlikte, her yıl milyonlarca insan AIDS ile ilişkili hastalıklardan ölmekte.

İshalli hastalıklar: Bakteri, virüs veya parazitler neden olur. Genellikle kirli su veya yiyecekler yoluyla yayılıyor. İshalli hastalıklar, beş yaşın altındaki çocuklar arasında önemli bir ölüm nedeni ve her yıl 2 milyondan fazla çocuğu öldürüyor.

Pnömoni: Zatürre, akciğerlerin bir enfeksiyonu. Genellikle bakterilerden kaynaklanıyor, ancak virüslerden veya parazitlerden de kaynaklanabilir. Pnömoni, beş yaşın altındaki çocuklar arasında önemli bir ölüm nedeni ve her yıl 1,5 milyondan fazla çocuğu öldürmekte.

Kızamık: Oldukça bulaşıcı bir viral hastalık. Pnömoni, ensefalit ve ölüm gibi ciddi komplikasyonlara neden olabilir. Kızamık önlenebilir bir hastalık, ancak her yıl milyonlarca insan hala kızamığa yakalanmakta.

Kızamıkçık: Hamilelik sırasında enfekte olan kadınlardan doğan bebeklerde doğum kusurlarına neden olabilen viral bir hastalık. Kızamıkçık önlenebilir bir hastalık, ancak her yıl milyonlarca kadın hala kızamıkçığa yakalanmakta.

Çocuk felci:  İnsanları felç edebilen viral bir hastalık. Çocuk felci önlenebilir bir hastalık, ancak hala çocuk felcinin endemik olduğu birkaç ülke var.

Bunlar, dünyanın dört bir yanından insanların ölmesine neden olan önlenebilir hastalıklardan sadece birkaçı. Aşılara, temiz suya ve sanitasyona erişim ile bu ölümlerin çoğu önlenebilir.

Bunlar bugün dünyanın en büyük sorunlarından yalnızca birkaçı. Elbette bunların kolay çözümleri yok. Ancak, bu zorlukların üstesinden gelmenin ve herkes için daha iyi bir gelecek yaratmanın yollarını bulmak için birlikte çalışmak, bu azme sahip olmak gerekiyor.

Bu sorunları çözmeye yardımcı olmak için bir kaç önerim olacak:

• Sorunlar hakkında daha fazla bilgi edinmemiz gerek.
• Sorunlar hakkında ne kadar çok şey bilirsek, onları çözmek için o kadar donanımlı oluruz.
• Kendimize yakın bulduğumuz topluluklara dahil olun. Topluluklara dahil olmanın ve bir fark yaratmanın birçok yolu var. Gönüllü olarak zamanımızı ayırabilir, sorunları çözmek için çalışan kuruluşlara bağışta bulunabilir veya sadece arkadaşlarımız ve ailemizle sorunlar hakkında konuşabiliriz.
• Sorunları çözmeye kendini adamış liderlere oy verelim.. Fark yaratmak için çalışan işletmeleri destekleyelim.
• Dünyadaki sorunları çözmek için çalışan birçok kurum yada kuruluş var. Bu kurum ya da kuruluş destekleyerek bir fark yaratmaya yardımcı olabiliriz.

Bilgi sahibi olursak, bu konularda kafa yorarsak birlikte bir fark yaratabiliriz.

Ne dersiniz?