Bir şeyi gördükten, gözlerimizle bizzat saptadıktan, tanık olduktan sonra, ona daha kolay inanırız. Ve bazen sadece o zaman inanırız. Bu yerinde bir davranıştır. Hele görsel ve işitsel malzemenin manipüle edilmediği, yapay bir biçimde yaratılmadığı, değitiştirilmediği zamanlarda. Halk arasında “Sadece gözümle gördüğüme inanırım!” denmesi, geçmiş deneyimlerin insanlara kazandırdığı bir yaklaşımdır. Bu deyiş bir yaşam dersinin özümsenmiş ve zengin özetidir.


Okuma-yazma bilenlerin azlığı, yazma alışkanlığının eksikliği de böylesi bir yaklaşımın doğmasında, canlı kalmasında ve kuşaktan kuşağa taşınmasında belirleyicidir.

Okuma–yazma olmayınca gördüklerimizle yetinmek. Gördüklerimize inanmak. Yazılı olana güvenmemek geleneğinin de bu işte payı var elbette.

Gözlerimize ve onlar sayesinde gördüklerimize güvenmek, bir tür öğrenmek, buna göre yaşamak, gerekince tavır takınmak yöntemidir artık.

Görmeye, yineliyorum gözlerimizle iyice görmeye çalışmak. Bir şeyi, bir olayı, bir hadiseyi bizzat yaşamak ve sadece o yaşananlardan deneyim çıkarmak. Deneyimleri çocuklarımıza aktarmak.

Anaların, kadınların çok önem verdiği bir konudur bu: Deneyimleri, yaşananları, öğrenilenleri, tanıklıkları kuşaktan kuşağa aktarmak. Onun için bu alanlardaki söyleşilerde kadınlara öncelik verilmesinden yanayım.

Günümüzde yazıyla ve “görüntü” ile ne tür manipülasyonlar, yanıltmalar, aldatmacalar yapıldığını biliyoruz. Bu kötü alışkanlık görsel-işitsel araçlara ve yöntemlere de bulaştı: Televizyon ve filmlerde gerçekte var olmayanların yansıtıldığını artık herkes biliyor, hepimizi biliyoruz. Zaten o nedenle fiction/kurgu sözçüğü yaratıldı: Kurgu kurmaktan geliyor. Kurgulamaktan.

İşte bu tür manipülasyonlar çağında sözün önemi, belgeselin önemi daha da artıyor.

Evet söz önemlidir. Ve sözün görüntülenmesi  hayati önemdedir. Soykırım, kırım, kıyım, baskı ve zulme ugramış ve kendini isyanlarda ifade etmek zorunda/durumunda kalmış sınıfların, siyasi kümelerin, toplumsal kategorilerin, halkların ortak (paylaşılan anlamında) hafızaları söze ve sözlü anlatımlarla yetinmek durumunda bırakılmış olabilir. Çoğu kez bu böyledir. Bastırılan bir isyanın, bir toplumsal ve siyasi eylemin sahiplenilmesi zordur çünkü. Örneğin bir başkaldırı, yarım kalmış bir ihtilal, bir askeri darbe, siyasi ciddi bir eylem, bir genel grev ve benzeri siyasi, siyasi ve toplumsal eylemleri de birinci elden/ ağızdan dinlemek olasıdır. O eylemi yaşamış örneğin bir nene, bir dede anlatabilir. Yakın tarihli bir eylemi daha genç biri aktarabilir. Önemli olan eylemleri, hadiseleri, olayları aktör/eylemci/militan/yönetici/lider veya tanık olarak bizzat yaşayanların konuşturulmasıdır. Resmi tarihin saklamak istediği, sakladığı kimi gerçekleri ortaya çıkarmanın yolu buradan geçiyor çünkü. Adalet te bunu gerektirir çünkü.

İşte SÖZLÜ TARİH bu aşamada bize birinci derecede yardımcı olabilir. Şöyle:

Diyelim bir kıyımı, bir isyanı, bir darbeyi, büyük bir siyasi eylemi, ciddi bir seçim kampanyasını ve benzeri bir olayı veya olaylar dizisini  anlatan dedeyi anlatma eylemi içindeyken kameraya alarak, filmini çekerek. Anlatırken evet. Arkadaşlarını, yoldaşlarını, katılanları, olayların gelişmesini, sonuçlanmasını anlatanları da.

Hem filme çekiyoruz. Hem de ayrıca kasetlere alıyoruz seslerini: Böylece, anlatırkenki jestleri aklımızda kalıcılaşıyor, anlatılanın/sözün güçü artmış/arttırılmış oluyor.

1950’lerin başından beri GÖRSEL VE İŞİTSEL  iletişim  araçlarının, sinema, televizyon, video-kasetlerin ve yeni “kardeşlerinin” etkinliği defalarca ispatlandı. Bir şey görülüp işitilince daha etkili oluyor. Hele bizimki gibi okur-yazarın az, söz ve görünenin öneminin önemli/yüksek/çok olduğu toplumlarda. Türkiye’de konunun önemini daha 1950’lerin sonunda 1960’ların hemen başında ilk saptayanlardan biri olarak Yılmaz Güney’i bu vesileyle ve teşekkürle bir kez daha anmak isterim.

Öte yandan  görsel ve işitsel niteliklere sahip belge(ler) “geleceğe kalıcı” niteliğini daha güzel taşıyor. Bir söyleşinin filmini, bir fotoyu, bir belgesel filmi kıyaslayalım örneğin: Giyim, kuşam, yemek, kalkmak, oturmak, insanların birbirleriyle ilişkileri, selamlaşmaktan yumruklaşmaya, yürümekten, isyana ve daha pek çok konuda görsel olan, göze hitap eden elbette daha etkili, elbette daha kalıcı, elbette daha sonuç çıkarıcı özellikler taşır/taşıyor. Bir halkın, bir sınıfın, bir toplumsal kümenin kendine özgü özellikleri böylece daha açık ve daha güzel biçimde ortaya konulabilir. Bir halkın kültürü, varoluşu en belirleyici unsurlarıyla böylece en açık biçimiyle ispatlanabilir.

İşte tam bu bağlamda televizyonun önemi de ortaya çıkıyor: Kadın erkek, genç yaşlı herkesin bizzat çektiği, geçmişi, töreleri ve gelenekleri, isyanları, önemli tarihi olayları, yaşanmışlıkları ve baskıları anlatan/ aktaran/ SÖZÜ/ GÖSTEREN filmlerın, görüntülerin yapımı ve izleyiciye ulaştırılması için.

Birçok gazetede birçok kişinin yazdığı ve anı ya da kültürel zenginliklere ilişkin makalelerin bir de bir kamera karşısında anlatılması ne kadar iyi olur. Ne kadar kalıcı olur.

Televizyon, bir araç olarak, sözlü tarihin oluşturulmasında ve arşivlenmesinde birincil derecede büyük bir rol oynamaya adaydır. Oynuyor da. Televizyonlar film, fotograf, ses kaseti ve benzeri sözlü tarihe ait araç-gereçlele tarihi programlarına çeşni katıyor, katabiliyor.

İşte bu çerçevede herkes, kamerası ve/veya seskayıt aygıtı olan herkes sözlü tarih için bir şeyler yapabilir:

Biz varız demenin, kendini ispat etmenin bir yolu da budur çünkü. Bu açıdan bakılırsa bu konuda hepimizin, tek tek yapabileceği birçok şey var. İlle tek tek yapmak anlamında değil. Ama tek bile olsak yapabileceğimiz bir dizi şey var demek ve artık zamanıdır eyleme kalkmak için.