A Yorum
  Acilis Sayfasi Yap Sik Kullanilanlara Ekle  

   
A yorum Kurum
iletisim
login
yayin ilkeleri...



yazi dizileri

Yazı karekteri : (+) Büyük | (-) Küçük

Kültürde Muhafazakârlaşma, Dilde Fukaralaşma

Kategori Kategori: Makale | Yorumlar 1 Yorum | Yazar Yazan: Prof.Dr. Şahin Filiz | 20 Aralık 2014 13:13:32

12 Eylül 1980 ihtilali öncesinden beri var olan, sonradan da bu ihtilalle birlikte iyice keskinleşen ideolojik ayırımlar, Türk kültürü üzerinde onulması güç yıkımlar yaratmıştır. Toplumun en küçük birimi olan ailelerden başlayan parçalanma, toplumsal katmanların tümünü çepeçevre sarmakla kalmamış; Türk toplumunun kültürel dokusunu da gittikçe yoğunlaşarak bu günlere dek tarumar edegelmiştir. Sağ-sol ayırımın derinleşmesi, dilde kullanılan sözcüklere veya kelimelere kadar sirayet etmiş; insanlar gibi dilde de ideolojik kamplaşmalar belirginleşmiştir.

Türkçe kökenli sözcükler solculara, Arapça ya da Farsça kökenli kelimeler de sağcılara veya muhafazakârlara aitmiş gibi görülmüştür ve ne yazık ki bu durum hala aynı düzlemde devam etmektedir. Oysa dil bir sembol ve işaretler dizgesidir. Canlı ve sürekli gelişen bir organizma olarak tanımlansa da dilin ideolojisi; sağı ya da solu olmaz. Dilin dini ya da din karşıtlığı da olamaz. İfade ve sembolleştirmenin yönünü dil değil, onu kullanan bireyler belirler. John Hospers bu anlamda, “kelimelere anlam veren biziz, yoksa kelimeler değil” derken bu gerçeğin altını çizer.

Türk dilinde kelime ya da sözcük kovalamacası yapmak; dile belirli bir ideoloji yüklemek ve onu tayin edilmiş bir anlama mahkûm etmek, dili canlı bir organizma olmaktan çıkarır. 2000 yılında Harvard Üniversitesi’nde Doğu Dilleri Bölümünde görev yapan değerli Türk Dili Edebiyatı hocası merhum Prof. Dr. Şinasi Tekin’e aynı soruyu sormuştum. “Dilde sözcük ya da kelime kovalamacası yapmak, dilin doğasına aykırıdır” demişti. Çünkü böyle yaparak dilin doğasına ve  tanımına  bütünüyle ters düşmüş oluruz. Uzun süredir ters düşüyoruz ve bu yüzden, ülkemizde Türkçe konuşan insanlar, ideolojik örgütlenmelere mensubiyetlerinin yönlendirmesiyle dili, kendi tekeli altında dar bir kelime hazinesi içine hapsediyorlar. İhtilal dönemi öncesinden kalma dildeki bu yön ayırımını dilin önünde bir engel olarak görmedikçe Türkçe’nin bilim ve felsefe dili olması için daha çok süreye ihtiyaç duyacağız demektir. Ben şahsen Türkçemize girmiş, genel kabul görmüş ve nihayetinde Türkçeleşmiş her sözcük veya kelimenin kullanılmasını normal, hatta gerekli görmekteyim. Türkçe’nin zenginliği de bazı dillerden aldıklarını Türkçeleştirebilme kabiliyetiyle, hadi yeteneğiyle de diyelim, doğru orantılıdır.

Türk dili, elbette diğer dillerden etkilenmiş; onlardan bir takım deyimler, sözcükler ve tamlamalar  almıştır. Bu durum sadece Türkçe için değil, tüm diller için geçerli ve normal bir süreçtir. Hatta gerekli bir alış-veriştir. Türkçe bu anlamda şanslı ve zengin bir dildir. Bununla birlikte, toplumsal ayrışma ve kutuplaşmaların dile yansıtılması, hem dili, hem de dilin simgeleştirdiği kültürel mirası zayıf düşürmektedir.

Platon, Aristoteles ve hatta Descartes dil ile düşünce arasında kopmaz bir ilişki olduğunu asırlarca önce bildirmişlerdir. Dil, kültürün aynasıdır. Kültürel birikim ve zenginlik ne düzeyde ise, onun simgeleyen dil de o düzeydedir. Kültür ve düşüncenin derinliği dilin derinliğini belirler. Kültürdeki zafiyet ve yozlaşma, dili doğrudan doğruya fukaralaştırır ve kendi içindeki sözcüklerden çoğunu, arkasındaki manaları boşaltılan ses ve gürültülere dönüştürür.

Kültür, siyasi ve ekonomik koşullara göre yön ve anlam değişikliğine uğrar. İslam öncesi kuvvetli ve sistemli bir geçmişe sahip Türk kültürü, dildeki siyasi ve ideolojik etkiler yüzünden, bir kısır döngünün darmadağınık bir mirası olarak başka diller nedeniyle gölgede kalmıştır. Biz toplum olarak dilimizdeki sözcükleri bile sağ-sol diye ayırmakla meşgulken ve normalde yabancı dillerden gelen sözcüklerle zenginleşmesi beklenirken, dilimiz, yabancı sözcüklerin peşinden sürüklediği kültürel anlam dünyasının etkisine kapılmıştır. Örneğin İngilizce ve Fransızca’dan geçen sözcükler, sadece birer simge olarak değil, gerisindeki anlam dünyasıyla birlikte dilimize girmişlerdir. Hatta simge olmaktan öte, yabancı bir kültürün anlam kümesi olduğu gibi, hiç rafine edilmeden dilimize boca edilmiştir. Yarım yamalak öğrenilen İngilizce, özenti ve aşağılık duygusuyla birleşerek yarısı Türkçe yarısı İngilizce kelimelerden oluşan bir kabile dili yaratmıştır yeni nesilde. Görünüşte dilimize giren, yabancı kökenli kelimelerdir; ancak asıl kültürümüzü işgal eden, o kelimelerin İngiliz ya da Fransız’a ait anlam kümesi olmuştur. Bu anlam kümesinin Türk kültüründe hiçbir karşılığı yoktur. Buna karşın, yabancı sözcükler, sanki arka planında Türk kültürüne ait bir anlam dünyası varmış gibi, kullanılmaktadır. Bu ise dil ile kültür arasındaki uçurumu büyütmektedir. Zaman zaman ‘çağdaşlık’, ‘Avrupalılık’ ya da ‘ilericilik’ diye adlandırılan bu yozlaşma, Türk kültürünün ve onu simgeleyen Türk dilinin varlığını yadsıyacak kör bir muhafazakârlık olarak karşımıza çıkmaktadır.  Bu tip muhafazakârlık, sözcük demenin solculuk olduğuna dair hurafenin yarattığı batı tipi bir muhafazakârlıktır.

Gelelim doğu tipi muhazakarlığa…

Türk kültürü, Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra yeni bir sürece girmiştir ve zenginliğine yeni bir zenginlik katmıştır. Din dili, doğduğu topraklar ve topluluk olarak düşünüldüğünde, Arapça’dır. Farsça, İslamiyet’in ikinci dili kabul edilir. Türkçe’yi bu sıralamaya koyarsak, üçüncü dildir. Bu sıralama, İslam medeniyetine ait literatürü oluşturan eserlerin yazıldığı dil ve tarih boyunca kurulan Müslüman devletlerin resmi ve gayri resmi olarak kullandıkları dille ilgilidir. İslami eserlerin çoğu Arapça ve Farsça yazıldığı gibi, Müslüman devlet ve toplumların dili de yine Arapça ve Farsça’dır. Türk devleti olan Selçukluların bile resmi dili Farsça idi.

Bu diller, sadece İslamiyet’i aktarmadı. Belki daha fazla olarak, kendi toplumlarının kültürlerini temsil ettiler. Arap ve Fars kültürü, tarihteki bu avantajlarını, İslamiyet namına olmaktan çok kendi anlam kümeleri ve kültürel mirasları adına kullandılar. Mademki ‘İslamiyet’in dili’ idiler; o halde hangi düşünce ya da kültürü simgelerse simgelesinler, hepsi ‘hak’tandı. Gayri Arap ve gayri Fars tüm Müslümanları buna inandırmakta ve ikna etmekte yadsınamaz bir başarı elde ettiler. Çok örnekler verilebilir. Yeri gelmişken tek bir örnek vereceğim. Filistin davası özünde, bir toprak ve bir ulus davası olduğu halde, özellikle Türk ulusu nezdinde hep İslam-Yahudi ya da Müslüman- gayri Müslim mücadelesi olarak görülmüştür. Hala da öyledir. Evet, bir yönüyle böyledir, ama her yönüyle bunun bir din çatışması olduğunu ileri sürmek, dil, kültür ve tarihle ilgili hiçbir şey bilmemek demektir. Filistin-İsrail çekişmesi sırf bir din mücadelesi olsaydı; başta Arap dünyası bu davaya gösterdiği ilgi kadar, Azerbaycan’daki Ermeni vahşetine ve Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne de aynı kategorilerle destek olurlardı. Asıl Müslüman-gayri Müslim çatışması bu iki ülkededir. Ama ne var ki, bu gerçeği daha biz kendi toplumumuza bile yeterince anlatabilmiş değiliz.

Bu tarihsel yanılgı yüzünden, Türk kültürü işte Arap ve Fars kültürüne ait anlam kümesini, dini kültür olarak bünyesine tereddütsüzce almıştır, almaktadır.  Üstüne üstlük Türk halkı bu iki milletle ilgili bilimsel ve tarihsel gerçeklere münasip düşen doğru bilgilerin çok azına sahiptir. Ama olsun, yeter ki bu dillere ait sözcükler, Türk dilinde bulunsun; isterse anlamları, ilgili kültür havzasında kalsın. Düşünce budur. Dilimize denetimsiz, bilinçsiz ve hangi anlamı temsil ettiğine bakılmaksızın giren bu dillere ait kelimeler ve tamlamalar, kültürümüz yozlaştıkça rastgele ama yaygın olarak kullanılmaktadır. Dil muhafazakârlaşırken, anlamlarından koparılıp dilimize giren kelimeler, kültürümüzü fukaralaştırmaktadır. Örneğin Araplar, “es-selamu  aleykum” (esenlikler olsun, merhaba, nasılsın?) derken bunu tamamen insani ve sosyal ilişkiler temelinde dile getirirler. Oysa bizde, “Allah’ın selamı üzerine olsun” anlamında kullanılır. Arap kültürünün bu örnekle dinileştirilerek Türkçe’ye aktarıldığını görüyoruz. Elbette Allah’ın selamı üzerinize olsun’ denebilir; bu şekilde dua da edilebilir. Ama dua, daha özel ve tertip içinde edilir. Her laf başında, günün her saati, “Allah’ın selamı üzerinize olsun” anlamında kullanıldığında, dil de kültür de yalama olur. İşte inin kötüye kullanılması, kültürün yozlaşması ve buna bağlı olarak dilin fukaralaşması ile başlar. Bu da ahlaki bozulmanın ilk adımını oluşturur.

Son zamanlarda, bireysel ve toplumsal hayatında dinle uzaktan yakından alakası olmayan ve sayıları gittikçe artan insanlar, tv kanallarında, radyolarda ve en sıradan magazin olaylarında samimi dindarlığın özel jargonları olan sözcükleri sıkça ve göstere göstere kullanmaktadırlar. Kullandıkları kelimelerin kültürel arka planını bilmemelerine rağmen, siyasi ve ideolojik rüzgarın etkisiyle bu jargonu kullanmanın yakın ve uzak vadede getirisinin farkında oldukları farkına varılamayacak sıradan bir olgu değildir. Arap ve Fars kültürünün taşıyıcısı ve yayıcısı olduklarını bilmedikleri kesindir. Ancak bu jargonlarla dindar göründüklerini ve halkta sempati uyandırdıklarını düşünmede de haklı oldukları kesindir. Bu, dil ile düşünce, dil ile kültür arasında oluşan boşluğun doğulu tipidir ve buna doğu tipi muhafazakârlaşma diyebilirim. İslamiyet tabii ki Türk kültürünün ayrılmaz bir parçasıdır. Ancak Türk kültürü bundan ibaret değildir. Kaldı ki, İslamiyet’le birlikte Türk kültürüne katılan doğu kültürleriyle din arasında ne gibi farklar bulunduğunu konu alan şimdiye kadar derli toplu bir Kültür antropolojisi alanında araştırma olmamıştır.  Neden mi? Çünkü ‘sağcıl’ sözcükler, bu gün ‘dindarlık ve muhafazakârlığı’ simgeleyen yeni ama kültürel anlam kümesini yitirmiş bir dil dizgesinin ürünüdür. Bu simgeleştirme dizgesi, uzun yıllardır, seslendirenlerine dünyevi çıkarlar sağlamaktadır. Anlam dünyasını yitirmiş hiçbir simge, ses ya da gürültüden öteye geçemez ancak dil-kültür ilişkisinin bu kadar hayati olduğunu bilmesine rağmen bir kısım aydınların da bu muhafazakârlıktan vazgeçmeleri en azından şimdilik, düşünülemez. Çünkü siyasi çıkarları ve kişisel makam ve mansıp hırsını halkına tercih eden kişiye aydın denmez.

Facebook'ta paylaş   |   Twitter'da paylaş


 | Puan: 10 / 9 Oy | Yazdırılabilir SayfaYazdır

Yorumlar

ZEYNEP BAGANA ÖNEN { 12 Kasım 2015 01:02:35 }
Bir solukta okudum.

İnanın okurken hem hayıflandım hem "evet, evet" diye yüksek sesle başımı salladım; ardından da makalenizi en az 10 arkadaşıma gönderdim. Hayıflandım. Çünkü on yıllardır sığlaşan kültürel yapımıza, kullandığımız ayrıştırıcı dile ne kadar kolay uyum sağladığımızı anlatmışsınız ki, yazdıklarınıza katılmamak mümkün değil. Başımı salladım. Çünkü biliyorum ki, benim gibi on binlerce insan da gözümüze soktuklarınızın farkında. Ama heyhat. Dimağlarımız öylesine tıkanmış ki, körelmişlikten körleşmişiz. İnatla duymazdan gelmekten sağırlaşmışız.

Ne diyeyim? Bilginize, elinize sağlık.

Saygılarımla,
Zeynep Bagana Önen.
Diğer Sayfalar: 1.

 

Yorum Yazın



KalınİtalikAltçizgiliLink  
Simge Ekle

    

    

    

    







'Büyük Osmanlı Soygunu': 10 maddede Eric Adams davası…
İSTİHAB HADDİ
Türbülans vakaları iklim değişikliği etkisi mi?
Dünyanın gözü kulağı Ortadoğuda: İran-İsrail gerilimi tırmanıyor.
İsrail, Gazze'de yardım konvoyunu hedef aldı: Biri Avustralyalı 7 kişi öldürüldü

Seküler Yahudiler rahatsız: "İsrail, İran olacak"
Avusturya seçimleri: Aşırı sağ sandıktan birinci çıktı.
Avustralya binlerce vatandaşına Lübnan'ı terk etmelerini tavsiye etti.
New York Belediye Başkanı Türkiye'den rüşvet mi aldı?
Arnavutluk'ta Bektaşilere Vatikan benzeri oluşum hazırlığı: Bektaşi Tarikatı Egemen Devleti.

AB, çoğunluk sağlanamamasına rağmen Çinli elektrikli araçlara ek gümrük vergisini onayladı.
Türkiye'de ekonomi politikaları konkordato ve iflasları patlattı.
Türkiye'de açlık sınırı 20 bin TL'ye dayandı
Tayland esrarı yeniden yasaklıyor.
İstanbul kirada Avrupa’nın lideri

Türkiye'de Covid-19 salgını yaşam süresini azalttı.
Uzmanlar uyardı: "Uzun yaşayanlardan tavsiye almayın"
Fahri Kiamil
İki annenin başlattığı akıllı telefon karşıtı hareket çığ gibi büyüdü
Afganistan'da onlarca arkeolojik alan buldozerle yıkılarak yağmaya açıldı.

"İNEK BAYRAMI" ekitap
Dünya tarihini şekillendiren 6 içecek türü
Taş Kağıt Makas Oyunu (Jan Ken Pon)
"DUHOK KONUŞUYOR" ekitap
ENTERNASYONAL

Tokyo’dan Hasanlar’a, Kudüs’te bir mahkemeden bizim buralara…
“KADERİMİZ DIŞARDAN YAZILAMAZ - DIŞARI KADERİ BELİRLEYEMEZ…”
Niyetime İlham
KİBİRLİ GÜÇ ZEHİR - ERDEMLİ BİLİM PANZEHİR
KARARLILIK - KİŞİSEL ALTYAPI

Yarasaların azalmasıyla bebek ölümlerinin ilişkili olduğu ortaya çıktı.
AB İklim İzleme Servisi: 2024 yazı kaydedilen en sıcak yaz oldu.
Akdeniz'deki yaşam yok oluşun eşiğine gelmiş.
Su üzerindeki iklim değişikliği baskısı Türkiye'yi su fakiri olmaya sürüklüyor.
Türkiye ve Yunanistan'daki kültürel miras alanlarının en az üçte biri yükselen deniz seviyesinin tehdidi altında.

Türkiye, kişisel verileri en çok sızdırılan 19.ülke
Apple otomobili ABD'de üretime bir adım daha yaklaştı.
Yaşgünün Kutlu Olsun James Webb Uzay Teleskobu
Su ve deterjan olmadan çalışan bir çamaşır makinesi
Akıl okuyabilen robot tasarladılar

İncil'de sözü edilen mistik ağaç 1000 yıllık tohumla yeniden yetiştirildi.
Karıncaların 66 milyon yıldır tarım yaptığı ortaya çıktı.
Antik Mısır'daki popüler masa oyununun şaşırtıcı kökenleri ortaya çıktı.
At binmenin kökenine dair ezber bozuldu.
Stephen Hawking'in ünlü paradoksu çözülmüş olabilir: Kara delikler aslında yok mu?

2023 yılında Türkye’de çocukların cinsel istismarı hakkında 40.000'den fazla dosya açıldı.
Çalışanların geliri son 20 yılda azaldı.
Türkiye’den göç eden Türklerin sayısında 5 yılda %243 artış
BM: Dünya nüfusu 2084'ten itibaren gerileyecek
Dünya nüfusunun ruh sağlığı giderek bozuluyor

“…SEYDİMEN”
BABÜR KUZUCUOĞLU
KIRK YIL OLDU: YILMAZ!
YILMAZ GÜNEY'İ ANMAK
SEYİRCİSİYLE YILMAZ GÜNEY

Uykularım Kaçmakta
AHMAK BİLİMİ
Sen Ne İşe Yararsın?
Ali Hoca’nın Ezanı
Anadolu Yangın Yeri

Mimar Sinan: Bir Dehanın Yükselişi ve Osmanlı Mimarisinin Zirvesi
İskandinav Göçleri ve Vikinglerin Avrupa Üzerindeki Etkisi
Hümanizm Nedir?
Osmanlı’da kahve kültürü, Osmanlı’da kahve isimleri..
Amerika’da Ayrımcı Politikalar ve Siyahi Mücadele Tarihi


kose yazarlari En Cok Okunanlar
Son 30 günde en çok okunanlar
En Cok Okunanlar










Basa git