A Yorum
  Acilis Sayfasi Yap Sik Kullanilanlara Ekle  

   
A yorum Kurum
iletisim
login
yayin ilkeleri...



yazi dizileri

Yazı karekteri : (+) Büyük | (-) Küçük

Atın, atın, eskimiş çoraplarınızı atın!

Kategori Kategori: Teknoloji | Yorumlar 0 Yorum | Yazar Yazan: Aynur Çağlı | 22 Temmuz 2014 12:52:59

Kaçmayan çorap, bozulmayan cep telefonu, delinmeyen kumaş, ömür boyu dayanan ampul var mı? Elbette var ama üretilmiyor. Tüm bu ürünleri daha dayanıklı, kaliteli ve uzun ömürlü yapmayı başaran mühendisler, patronların talebi üzerine aynı ürünlerin ömrünü sınırlı tutan teknolojiler geliştirdiler. 1920’lerden bu yana her ürünün ömrü üretim aşamasında belirleniyor. Buna İngilizce’de “Planned Obsolescence” deniyor.

1978’de Türk televizyonunda yayınlanan Jill naylon kadın çoraplarının reklamı yukarıdaki sloganla belleklere yerleşmişti. Jill çorapları sözde kaçmıyor, bir daha yenisini almanız gerekmiyordu. Reklam başarılıydı ama çoraplar öyle kötüydü ki, ilk zamanlarda yoğun talebi karşılamakta zorlanan firma kısa sürede battı.

Kaçmayan çorabın öyküsüne gelince, naylon çorabı icat eden Amerikan DuPont şirketi, 1940’lerde çok dayanıklı, kaçmayan bir naylon dokuma geliştirdi. Fakat asla üretime geçilmedi. Çünkü her kadın bir çorapla ömür boyu idare etseydi, piyasa doyunca fabrikalar kaçınılmaz olarak kapanır ya da hiç kar etmeden üretimini sürdürmek zorunda kalırdı. Kapitalistlerin tezine göre, bu durum ekonominin çöküşü anlamına geliyordu.

Bazı ürünlerin öyküsü kasıtlı ve planlı eskitme teorisinin ne denli acımasız uygulandığını çok iyi gösteriyor. Dünyanın en önemli buluşlarından biri olan ampul, 1879 yılında Amerikalı Thomas Edison tarafından icat edildi. Ampul, ilk kez 1881’de piyasaya sürüldü. Satışa çıktığında 2500 saatlik bir ömrü olduğu  belirtilen ampulün ömrünü uzatmak ve sağlamlaştırmak için mühendisler yoğun bir çalışma başlattılar.

1901 yılında Adolphe Chaillet’ın yaptığı “Shelby” marka ampul, aradan 113 yıl geçmesine karşın hala çalışıyor. California’daki bir itfaiye merkezinde yaşamını sürdüren ampulün sırrı hala çözülemedi. Işığı parlaklığını yitirse de sönmeyen 60 watt’lık bu ampul, ürünlerin ömrünü kasıtlı olarak kısa tutma politikasının ilk kurbanı oldu. Bu nedenle üretimi çok kısa sürdü ve evladiyelik ampullerin yerini bir süre sonra kalitesiz ampuller aldı.



Uzun ömürlü ampullerin ekonomik büyümeye olumsuz etkisini farkeden üreticiler, 1924 yılında Cenevre’de toplanarak dünyanın ilk kartelini oluşturdular. Phoebus adlı kartelin amacı, ABD, Avrupa, Asya ve Afrika’daki üretim, pazarlama ve tüketimi denetim altına alarak ampullerin ömrünü sınırlamaktı. Phoebus işe koyulduğunda ampullerin ortalama ömrü 2500 saatti. Kartel, ilk iş olarak 1000 saatten fazla dayanan ampul üreten firmalara ağır para cezaları uyguladı. İki yıl içerisinde ampullerin ömrü 2500 saatten 1500 saate düşürüldü. 1940 yılında hedeflenen amaca ulaşıldı ve 1000 saat standart haline geldi.

Teknolojik gelişmenin ve yeniliğin sembolü olan ampul, aynı zamanda kapitalizmin üretimi denetleme ve kasıtlı olarak dayanıksız mal üretme politikasının en başarılı örneği oldu. Bu arada 100 bin saatten fazla dayanan ampuller geliştirildi. Hiç birisi piyasaya çıkarılmadı. Karteller kapitalist ekonomileri kolayca denetlerken, bu sistemin dışında kalan ülkelerde başarılı uygulamalar gerçekleştirildi. Eski Doğu Bloku ülkelerinde imal edilen otomobiller, buzdolapları, televizyon ve benzeri elektrikli aletler aradan uzun yıllar geçmesine karşın hala kusursuz çalışıyor.

Doğu Almanlar, 1981 yılında katıldıkları uluslararası fuarda, hiç sönmeyen ampul modelini sergilediler. Batılı alıcıların ilgi göstermediği ampulü Berlin Duvarı yıkılıncaya dek üretmeye devam eden Doğu Alman fabrikası, 1989’daki birleşmenin hemen ardından kapandı. Uzun ömürlü ampuller şimdi sadece müzelerde yer alıyor.

1928 yılında ABD’de yayınlanan bir makalede ömür boyu dayanan ürünlerin ekonomi açısından felaket olduğu dile getirildi. Hatta piyasanın doymasının fabrikaların kapanmasına ve kitlelerin alım gücünün sıfırlanmasına yolaçtığı öne sürüldü. 1929’daki ağır ekonomik bunalımın büyük ölçüde bu yanlış politikadan kaynaklandığını savunan bazı ekonomistler, tek çözümün ürünlerin ömrünü baştan sınırlamak (Planned Obsolescence) olduğunu iddia ettiler.

Bu iddiayı teori haline getiren Bernard London, 1932’de yayınlanan makalesiyle dikkatleri üzerine çekti. London’un görüşleri kapitalistler tarafından benimsendi ama tam olarak uygulamaya geçilmedi. Bu fikiri allayıp pullayıp başarıyla pazarlayan ilk sanayici Brooks Stevens oldu. 1950’lerde tüketicinin nasıl baştan çıkarılacağını keşfeden Stevens, insanların daha iyiye, daha güzele, daha yenisine ve modern tasarımlı ürunlere sahiplenme arzusunu değerlendirerek milyarder oldu.



Endüstriyel tasarımın öncülerinden Stevens’in ürettiği otomobil, buzdolabı, ütü ve ocakların tek amacı tüketiciyi büyülemekti. Ürünler öylesine çekiciydi ki, tüketiciler birbirleriyle yarışa girdiler. Sol görüşlü ekonomistlerin “göz boyama, yanıltma ve kandırma” olarak değerlendirdikleri bu girişime “tüketiciye farklı seçenekler sunma” adı verildi. Bugün dünyanın en aç gözlü tüketicilerinden biri olan Amerikalılar böyle kandırıldı.

Her 3 dakikada yeni bir ürünün piyasaya sürüldüğü dünyamızda insanlar sürekli olarak tüketime özendiriliyor. Bazıları elindeki cep telefonu tıkır tıkır çalışırken sırf yenisine ve en son modele sahip olabilmek için iki gün kuyrukta bekliyor. Yeni modeller piyasaya çıkınca elindeki modeli “eskimiş, işe yaramaz ve çirkin” bulan birçok kişi dünyanın parasını ödeyip yenisini alıyor.

İnatla eski modeli kullanmaya devam edenlerin ise fazla bir seçeneği yok. Çünkü elektronik aygıtlar, içlerine yerleştirilen çipler ile belli bir süre sonra işe yaramaz hale getiriliyor. Artık kimse 25 yıl dayanan buzdolabı ve televizyon ya da 5 yıl dayanan cep telefonu imal etmiyor. Zaten bir model piyasaya sürülürken bir sonraki modelin tasarımı çoktan tamamlanmış oluyor. Yenilikçi ve mükemmeliyetçi diye kendini pazarlayan Apple gibi firmalar bu işi herkesten daha iyi beceriyor.

Tüketiciler ürünün ömrünü belirleyen çiplerle ilk kez bilgisayar yazıcıları sayesinde tanıştı. Kısa sürede bozulan yazıcıları tamirciye götürenlere yenisini almalarının daha ucuza geleceği söylendi. Yazıcıların içindeki çipleri keşfedip etkisiz hale getiren birkaç cesur tüketici, internette yayınladıkları yazı ve videolarla firmaların foyasını ortaya çıkardılar. Firmalar mahçup olmadıkları gibi herhangi bir açıklama yapma gereği dahi görmediler. Üretim aynı şekilde sürüyor, satışlar değişmedi.


Tüketici göz göre göre aldatılıyor. Kapitalizm o kadar güçlü ki, üç beş tüketicinin itirazını kimse takmıyor. Ütüsü, bilgisayarı ya da cep telefonu bozulan tüketici fazla kafa yormadan elindekini çöpe atıp yenisini alıyor. Bu arada cep telefonu ya da elektronik tablet gibi pahalı oyuncaklarla kendilerini iyi hissedenler bir süre sonra bunlarla yetinmeyip daha pahalı, daha gösterişli oyuncaklara yöneliyorlar.



Yeniye sahip olmanın verdiği zevk ve doyum, insanları sorumsuz ve asla sorgulamayan tüketiciler haline getirmeye devam ediyor. Kazanan üreticiler, kaybeden ise hiç kuşkusuz gönüllü ya da gönülsüz yenisini almaya zorlanan tüketici yığınları. Her zamankinden daha fazla tüketiyoruz ama her zamankinden daha mutlu değiliz. Neden acaba?

Dünya herkesin gereksinimlerini karşılayacak olanaklara sahip ve herkese yetecek kadar büyük. Ama büyüme karşıtı ekonomistlerin söylediği gibi aç gözlü insanları doyuracak kadar büyük değil. Bu ekonomistler taş devrine dönmeyi önermiyor, bugüne dek elde edilen kazanımlara karşı çıkmıyorlar. Ancak kendine yeterli ve doğaya saygılı bir anlayışın benimsenmesiyle şimdiki sorumsuz gidişatın önüne geçilebileceğine inanıyorlar.




Facebook'ta paylaş   |   Twitter'da paylaş


 | Puan: 4 / 3 Oy | Yazdırılabilir SayfaYazdır

Yorumlar


Henüz Yorum Yazılmamış

Yorum Yazın



KalınİtalikAltçizgiliLink  
Simge Ekle

    

    

    

    







'Büyük Osmanlı Soygunu': 10 maddede Eric Adams davası…
İSTİHAB HADDİ
Türbülans vakaları iklim değişikliği etkisi mi?
Dünyanın gözü kulağı Ortadoğuda: İran-İsrail gerilimi tırmanıyor.
İsrail, Gazze'de yardım konvoyunu hedef aldı: Biri Avustralyalı 7 kişi öldürüldü

Esnafa konum vergisi: Bu da, 'haritayı kullandın' parası
Hollanda'da kadın düşmanlığına dikkat çekmek için öldürülen ‘cadılar’ anısına anıt dikilecek.
'Dezenformasyon Yasası' bilançosu
Merkel anılarını kaleme aldı…
Avustralya'da 16 yaşından küçüklere sosyal medya yasağı

Türkiye işçiler için bir cehennem
İkinci Trump dönemi: Küresel ekonomi nasıl etkilenecek?
AB, çoğunluk sağlanamamasına rağmen Çinli elektrikli araçlara ek gümrük vergisini onayladı.
Türkiye'de ekonomi politikaları konkordato ve iflasları patlattı.
Türkiye'de açlık sınırı 20 bin TL'ye dayandı

Türkiye'de Covid-19 salgını yaşam süresini azalttı.
Uzmanlar uyardı: "Uzun yaşayanlardan tavsiye almayın"
Fahri Kiamil
İki annenin başlattığı akıllı telefon karşıtı hareket çığ gibi büyüdü
Afganistan'da onlarca arkeolojik alan buldozerle yıkılarak yağmaya açıldı.

Oxford Sözlüğü yılın kelimesini seçti: Beyin çürümesi
"İNEK BAYRAMI" ekitap
Dünya tarihini şekillendiren 6 içecek türü
Taş Kağıt Makas Oyunu (Jan Ken Pon)
"DUHOK KONUŞUYOR" ekitap

Tokyo’dan Hasanlar’a, Kudüs’te bir mahkemeden bizim buralara…
“KADERİMİZ DIŞARDAN YAZILAMAZ - DIŞARI KADERİ BELİRLEYEMEZ…”
Niyetime İlham
KİBİRLİ GÜÇ ZEHİR - ERDEMLİ BİLİM PANZEHİR
KARARLILIK - KİŞİSEL ALTYAPI

Yarasaların azalmasıyla bebek ölümlerinin ilişkili olduğu ortaya çıktı.
AB İklim İzleme Servisi: 2024 yazı kaydedilen en sıcak yaz oldu.
Akdeniz'deki yaşam yok oluşun eşiğine gelmiş.
Su üzerindeki iklim değişikliği baskısı Türkiye'yi su fakiri olmaya sürüklüyor.
Türkiye ve Yunanistan'daki kültürel miras alanlarının en az üçte biri yükselen deniz seviyesinin tehdidi altında.

Türkiye, kişisel verileri en çok sızdırılan 19.ülke
Apple otomobili ABD'de üretime bir adım daha yaklaştı.
Yaşgünün Kutlu Olsun James Webb Uzay Teleskobu
Su ve deterjan olmadan çalışan bir çamaşır makinesi
Akıl okuyabilen robot tasarladılar

NASA'nın en kuvvetli teleskobu, evrendeki beklenmedik gelişmeyi ortaya koydu.
İncil'de sözü edilen mistik ağaç 1000 yıllık tohumla yeniden yetiştirildi.
Karıncaların 66 milyon yıldır tarım yaptığı ortaya çıktı.
Antik Mısır'daki popüler masa oyununun şaşırtıcı kökenleri ortaya çıktı.
At binmenin kökenine dair ezber bozuldu.

2023 yılında Türkye’de çocukların cinsel istismarı hakkında 40.000'den fazla dosya açıldı.
Çalışanların geliri son 20 yılda azaldı.
Türkiye’den göç eden Türklerin sayısında 5 yılda %243 artış
BM: Dünya nüfusu 2084'ten itibaren gerileyecek
Dünya nüfusunun ruh sağlığı giderek bozuluyor

Madeleine Riffaud est partie
GELDİKLERİ GİBİ GİDERLER
JOYCE BLAU, 18 Mart 1932-24 Ekim 2024
HIZLANAN TARİH
DERTLİ-MİR-DÖNE

BECERİ
Tanrının Buyruğu
HAYATIN PENCERESİ
Nereden Geldi Nereye Gidiyor
Atamın Sözleri

Mimar Sinan: Bir Dehanın Yükselişi ve Osmanlı Mimarisinin Zirvesi
İskandinav Göçleri ve Vikinglerin Avrupa Üzerindeki Etkisi
Hümanizm Nedir?
Osmanlı’da kahve kültürü, Osmanlı’da kahve isimleri..
Amerika’da Ayrımcı Politikalar ve Siyahi Mücadele Tarihi


kose yazarlari En Cok Okunanlar
Son 30 günde en çok okunanlar
En Cok Okunanlar










Basa git