Bir şarkı düşünün, öylesine hüzünlü ki dinleyenleri çok karanlık yerlere götürerek intihara sürüklüyor. 1933 yılında genç Macar müzisyen Rezso Seress tarafından bestelenen "Gloomy Sunday" (Hüzünlü Pazar) böyle bir şarkı, duyanları kedere boğuyor, dayanılmaz acılara garkediyor. Bestecisi de dahil yüzden fazla insanın ölümüne neden olmakla suçlanan şarkı, önce Macaristan'da, ardından İngiltere'de yasaklandı. Bestecisi ise, 1968'de Budapeşte'deki evinin penceresinden atlayarak yaşamına son verdi.

Seress, ünlü şarkıyı bestelediğinde 34 yaşındaydı, Paris’te meteliğe kurşun atıyordu. Anavatanı Macaristan ekonomik ve sosyal bunalımın doruğundaydı, faşizm tırmanışa geçmişti.

Tüm Avrupa’nın üzerinde kara bulutlar geziniyordu. Ancak genç müzisyenin o zamanlar içinde bulunduğu kötü ruh halinin bu durumdan daha çok sevgilisinin kendisini terk etmesinden kaynaklandığı iddia ediliyor.

Şarkının sözlerini Seress’in yakın arkadaşı Macar şair Laszlo Javor yazdı. Hatta sevgilisi tarafından terk edilenin Seress değil, Javor olduğu söyleniyor.

Bir başka teze göre, Seress bu şarkının sözlerini önce kendisi yazdı. Politik içerikli sözlerin müzikle uyumlu olmadığını düşünen besteci, sonuçta arkadaşının duygusal sözlerinin daha etkileyici olduğuna karar verdi.

“Gloomy Sunday” ilk kez 1935‘te Macar şarkıcı Pal Kalmar tarafından seslendirildi. Javor’un sözleriyle piyasaya çıkan şarkı kısa zamanda meşhur oldu. Fakat bu acıklı şarkı, intihar oranının her zaman Avrupa ortalamasının çok üzerinde olduğu Macaristan’daki insanları olumsuz etkiledi.

İntihar olaylarındaki artışın şarkıyla doğrudan bağlantılı olduğu, şarkının söz yazarının eski nişanlısı da dahil birçok Macarı intihara yönelttiği öne sürüldü. Gazeteler, elinde şarkı sözleriyle Tuna nehrine atlayanların, şarkıyı defalarca dinledikten sonra canına kıyanların öyküleriyle doldu. Resmen lanetlenen şarkının radyoda çalınması, konserlerde söylenmesi yasaklandı, plaklar piyasadan toplatıldı.

“Gloomy Sunday” ile ilgili haberler kısa zamanda tüm dünyaya yayıldı. Rusça, Fransızca ve Japonca yorumlarının ardından sözleri İngilizce’ye çevrilerek İngiltere ve ABD’de satışa çıkarıldı.   

1936’da Amerikan Hal Kemp orkestrası eşliğınde Bob Allen tarafından seslendirilen şarkının sözlerini Sam M. Lewis kaleme aldı.

Bugüne dek yüzlerce sanatçı tarafından yorumlanan bu şarkının İngilizcesinde intiharı çağrıştıran tek dize “Yüreğim ve ben herşeyi bitirmeye karar verdik” cümlesinden ibaret. Lewis’in bu dizenin dramatik etkisini hafifletmek için şarkıyı “Sadece düş görüyordum, uyandığımda seni yanımda uyurken buldum...” diye bitirdiği söyleniyor.

Müziğin insan psikolojisi üzerinde etkisi bilinen bir gerçek. Ancak müziğin nerede, ne zaman ve hangi koşullarda bestelendiği, hangi ruh halini yansıttığı, hangi duyarlığa denk düştüğü yadsınamaz.

Gloomy Sunday’in talihsizliği, hiç kuşkusuz Macaristan’ın ve Avrupa’nın en karanlık dönemlerinden birinde ortaya çıkmış olması. Piyano için yazılmış melodinin melankolik tonu, duygusal sözlerle birleşince insanı gerçekten hüzünlendiriyor. Buna bir de Amerikalı Billie Holiday gibi sesi doğal olarak acı ve ızdırap yüklü bir şarkıcının yorumu eklenince etkilenmemek olanaksız. Blues ve cazın eşsiz seslerinden biri olan Holiday’in 1941’de doldurduğu plak, şarkının trajik kalitesini arttırdı. Sesi gibi hüzün dolu bir yaşam öyküsü olan Holiday, 44 yaşındayken (1959) uyuşturucudan ölmesine rağmen onun “Gloomy Sunday” yorumundaki derinliği hala kimsenin yakalayamadığı söyleniyor.


Bazı yazılarda tersi iddia edilse de “Gloomy Sunday” Amerika’da hiçbir zaman yasaklanmadı. İngiltere’de ise BBC, çok moral bozucu olduğu gerekçesiyle Billie Holiday’ın şarkısının radyoda çalınmasını 1940‘larda yasakladı. BBC, şarkının ikinci dünya savaşı dönemindeki karamsarlığı arttırdığına inanırken diğer radyolarda herhangi bir resmi yasaklama olmadı. BBC şarkının enstrümantel düzenlemelerini çaldı fakat sözlü haline uygulanan yasak 2002’ye dek sürdü.

Gloomy Sunday’in bestecisi Seress’in yaşamı oldukça sıkıntılı geçti. İkinci Dünya Savaşı sırasında Naziler tarafından tutuklanarak çalışma kampına gönderildi. Sağ kalmayı başardıktan sonra tiyatroda ve bir sirkte trapezci olarak çalıştı. Gloomy Sunday ile yakaladığı başarıyı tekrarlayamayınca besteciliğe veda etti. Rivayete göre, Seress bu ölümsüz şarkıya esin kaynağı olan eski sevgilisine geri dönmek istedi. Fakat çok geç kalmıştı. Çünkü sevgilisi, kendini zehirleyerek intihar etmişti. Bir başka varsayıma göre, geriye sadece iki sözcükten oluşan bir not bırakmıştı: “Gloomy Sunday”. Bütün bu iddialarda ne kadar doğruluk payı olduğu şüphe götürür.

Bestecinin intiharının ise uzun yıllar depresyonda olmasından kaynaklandığı sanılıyor. 1968’de evinin penceresinden atlayarak intihara yeltenen Seress, kaldırıldığı hastanede kurtarılıyor ancak bu kez telle kendini boğuyor. Bestecinin yaşamı ve ölümüyle ilgili iddialar da “Gloomy Sunday” hakkındaki iddialar gibi birbirinden farklı. Tek benzerlik hepsinin üzücü olması.


1999 yılında gösterime giren Alman-Macar ortak yapımı “Gloomy Sunday” filmi, hüzünlü şarkının öyküsüne yeni bir boyut kazandırdı. Film, Nazi işgali altındaki Budapeşte’de lüks bir lokanta işleten Yahudi asıllı iş adamı Laszlo ile birlikte çalıştığı Macar sevgilisi Ilona ve lokantada piyano çalan genç müzisyen Andras’ın başından geçenleri anlatıyor. Bu genç müzisyen Gloomy Sunday’i aşık olduğu Ilona için besteliyor. Macar oyuncuların kusursuz performansının yanısıra aşk, sadakat, dostluk, dayanışma ve intikam temalarının ustalıkla işlenmesi, bu filmin başarısına önemli katkıda bulundu. Aşk ile müziğin baş rolleri paylaştığı filmde, Budapeşte’nin masumiyetini kaybederek Nazilere teslim oluşu ve faşizmin acımasızlığı dile getiriliyor. Ilona’nın ve eski Budapeşte’nin güzelliği baş döndürüyor.


Rock müziğin uçuk sanatçılarından Björk, 2010 yılında intihar eden İngiliz modacı Alexander McQueen’in anma töreninde Gloomy Sunday’i yorumladı. Sarah Vaughan, Sinead O’Connor, Elvis Costello, Sarah MacLachlan, Heather Nova, Diamanda Galas, Sarah Brightman, Ray Charles ve daha yüzlerce şarkıcı Gloomy Sunday’i kendilerine göre yorumladı ve yorumlamaya devam ediyor. YouTube’da hepsi mevcut, film de izlenebilir. Bu şarkıcıların hiçbiri intihar etmedi, bu şarkı yüzünden bunalıma da girmediler. Gel gelelim New York Times’a göre, Gloomy Sunday en az yüz kişinin ölümüne yolaçtı. 1940’ların Macaristan’ında ve Avrupa’da intihar etmek için o kadar fazla neden vardı ki, Gloomy Sunday gibi güzel bir ezgiyi ya da hüzünlü sözlerini suçlamak gerçekten haksızlık...