Canım babacığım, geçen seferden yarım kalan mektubumu, bu kez de senin pek hoşuna gideceğine inandığım bir haber ile sürdürmek istiyorum. Gözde'nin Çincesi gerçekten de şaşırtıcı bir boyuta ulaşmış. Dili akıcı kullandığı kadar bölge şivelerini taklitte de çok usta. Böylece öğrencilerine olan bağımlılığı önemli ölçüde azaldığı gibi özgüveni de tavan yapmış. İstese çok daha geliştirebilirdi dilini. Ancak düzenli olarak ders almaya hala sıcak bakmıyor.

Bunun nedenlerinden birisi pinyin alfebesinin şaşırtıcı özellikleri ise, diğeri Çince nin hemen her şehir ve kasabada değişik ağızlara sahip olması. Öyle ki, Çinliler bile birbirlerini anlıyamiyorlar çoğu zaman. Ayni şey vucut dilleri için de geçerli. Örneğin bir yerde 10 rakamı el yumruk yapılarak ifade edilirken, oradan pek de uzak olmıyan bir başka yerde işaret parmağı orta parmağın altına konulduğunda  anlam buluyor. Doğru ya, haklısın; çocukluğumun küs işaret gibi ayni.  Parmaklarımıza benzer pozisyonu verip  ileriye doğru uzatarak  “boz” diyorduk ya hani.  

Pinyin alfabesinde bizim bildiğimiz latin harfleri kullanılsa da, çıkardıkları sesler pek bizimkilerle kıyaslanır gibi değil. Örneğin” X” Ş sesi veriyor, “Z” ise C. Bu nedenle“Zheng Zhoung”- Cen Co oluyor; “XIE XIE” de ŞE ŞE. Yani teşekkür. Okuma yazma bilen her Çinli bu alfabeyi biliyor, çünki okula başladıklarında önce bu harfler öğretiliyor. Bir iyi haber, Çincenin dil bilgisi gerçekten de çok kolay. Bir cümlenin sonuna” ma” ekini takman o cümleyi soru cümlesi yapman için yeterli.” Nihav”ı –iyisin- anlamında kullanıyorsan” Nihav ma” dediğinde- iyi misin?- demiş oluyorsun.” Bu” olumsuzluk eki ve kelimenin başında yer alıyor. Böylece “Haw “-iyi- olurken” Bu haw” da –kötü- oluyor.” Lay  - gel, “dzo”- git, “cırr”- lezzet, “şırr”- evet.  Ne kadar da basite indirgedim koskoca Çinceyi değil mi? Sanırsın ki sular seller gibi Çince konuşuyor da kızın bir de gelmiş buralarda ukalalık tasliyor. Değil elbette.   Aslında kelime bilmen hatta onu cümle içinde doğru bir şekilde kullanman bile Çinliler ile anlaşmana pek yetmiyor. Örneğin’ şe şe’ yi ele alalım.

Kelimeyi aynen böyle kullandığında tek kişi bile senin teşekkür ettiğini anlıyamıyor. Bu öyle bir “ ş” ki, dilini alt çenendeki ön dişlerinin iç kısmına yerleştirip de ’ ş’ lemessen olmuyor işte. Çin dilinde zaman kipleri bulunmadığından tonlama çok önemli. Böylece ayni cümleyi kelime değiştirmeden doğru tonlamalarla kullandığında dilediğin zamanlara da geçişler yapabiliyorsun.

Nasıl bizim bir Istanbul Türkçemiz var ise, Çinlilerin de sanırım bir Pekin Çincesi var. Bunun uygulaması kelime sonlarına, kelimeden bağımsız eh, oh, ıh, ih gibi takılar koymaktan geçiyor. Bu mantıkla teşekkürün daha da kibarcası Şe Şe nin, Şe Şe- eh- ‘e dönüşmüş hali oluyor. Tamam ben Çinceyi katiyen bilmiyorum. Yalnızca onları taklit ediyorum da, onlar ingilizceyi de böyle konuştuklarında iyice dağılıp kayboluyorum. Örneğin ingilizcesi yeterli olmayan bir Çinlinin şöyle bir cümlesi ile karşılaşman  her zaman olası.” My- ah English- ih no- oh good- eh.”  Nasil?   Yok yok küçümseme falan değil, yanlış anladın. Oldu o zaman  biraz da iğneyi kendimize batıralım.

Biz Türklerin kaçta kaçı şu ingilizeye’ ing’ lemeden başlamıştır acaba? Halen yüzde kaçımız coming, going demeden kıvırabililiyoruz konuşmayı? Hele  bir Avustralyalının  ana dilinde “ havva yaa...” diye hatırını sormasıni düşünecek olursan eh elin Çinlisi de bırak ıh lıyıp eh leyiversin biraz diyorsun. Herkes de ingilizceyi Richard Burton gibi konuşacak değil ya.  Tamam uzattım haklısın, dil dersi burada bitmiştir.

Neyse, Çin de geçirdiğim bir kaç ayın sonunda biraz Gözde’yi biraz da Çinli arkadaşları taklit ede ede kendi başıma çıkıp çarşı pazar yapmam  pek uzun sürmüyor. Şimdi de sana alışverişlerin olmaz ise olmazlarından söz edeyim dilersen. Eğer alacağın şeyin adını bilmiyorsan, (ki genelde bilsen bile eğer yazmadı isen çok kolay unutuyorsun) parmağınla onu gösterip iga ciga demen yeterli. Sonuçta bir tane bundan diyorsun işte. Ancak sıra para ödemeye geldi mi satıcı ne fiyat söylerse söylesin sen yüksek perdeden bir Hey yooooo... patlatıyorsun ki  bu bir anlamda alışverişlerin ritüeli, sanırım ‘haydi canım çok pahallı’ anlamına filan geliyor. Ondan sonra da kıran kırana bir çingene pazarlığı başlıyor ki tadına doyum olmaz. Ancak ben bu konuda bildiğin gibi pek umut vadetmediğimden olacak ki tadı çabucak damağımda , paracıklar da satıcının avucundan kalıyor.

İlk geldiğim günlerde, bana tüm binalarda kat kat butikler var gibi gelmişti. Çünki hemen her balkonda askılara asılmış çeşitli giysiler sergileniyordu. Meğer öğrenci yurtları ile çalışanların lojmanları imiş oralar. O satılık sandığım giysiler  ise Çin usulü çamaşır iplerine, pardon zincirlerine asılı kurumayi bekleyen çamaşırlar. Balkon tavanından kalınca bir zincir geçiriyorlar ve zincirin her bir halkasına da yıkadıkları çamaşırları askılara takıp kurutuyorlar. Eh biz de eksik kalmayacak, bu renkli şölene kendi çapımızda katkıda bulumakta gecikmiyecektik. Bu sistemin bir iyi yanı da binalara şöyle bir başını kaldırıp baktığında kız ve erkek öğrenci yurtlarını şıp diye tesbit edebilmen. Yanılma payın hemen hiç yok gibi. Pembeler bol ise kızlar, maviler ağırlıkta ise erkekler. Tıpkı bebekler gibi.


Ne var ki çevrecilik konusunda Çinli arkadaşların pek duyarlı olduğunu söyliyemem. Böyle bir kaygıları hiç olmamış gibi. Üniversite yerleşkesinde bile her türlü atık su o canım nehire boşaltılıyor. Bu nedenle su yüzeyinde zamanla garip bitkiler türemiş, öyle ki nehir nerede bitiyor kara nerede başlıyor anlıyamıyorsun. Eğer önlem alınmaz ise  bu bitkiler çok yakında suyu tümüyle görünmez kılacak, sonuçta balıklar başta olmak üzere bir sürü canlı türü de bu boşvermişliğin kurbanları olacak. Daha şimdiden nehirden yayılan koku  tüm yerleşkeyi esir almış durumda.  Neyseki gönüllüler geliyor arada bir ve  o inanılmaz pis suya yarı bellerine kadar girip nehiri temizlemeye çalışıyorlar. Ancak şöyle bir baktığında  bu temizliğin hiç de kalıcı bir çözüm olmadığının ayırdına varıyorsun. Neden değişmiyor ki sonuç değişsin. Bu gün onlar gidecek yarın  her türlü pislik yine bu nehire akıtılmaya devam edecek.

Senin de farkettiğin  gibi babacığım Çin Halk Cumhuriyeti  öylesine egzotik, söylenecek şeyi o kadar bol bir koca ülke ki  anlat anlat bitmiyor. Umarım bir sonraki mektubumda Çin’de son  turları   atıp  seni Hong Kong’da ağırlıyacağım. Ha sen bu arada babaanneme mektuplarımdan söz etsen de fazla ayrıntıya girme lütfen. İyi imiş, Datça da imiş falan deyip geçiştir.  Şimdi taaa oralardan kalkıp da merak etmesın beni.

Şule Sencer Töreci
8 Eylül 2012