emine sevgi özdamar'ın haliçli köprü adlı çok hoş romanını okuyorum bu günlerde. romanın anlatıcısı genç kız almanya'dan türkiye'ye döndüğünde, istanbul'da vapura bindiği bölümü şöyle anlatıyor: aileler hep çocuklarına "iskele verilmeden sakın vapura atlamayın" derlerdi. ama ben eskiden yine de atlardım, atlarken arkadan erkek elleri de bacağıma çimdik atardı. vapur çok sallandığı için arkama dönüp onlara "eşek" diyemezdim. şimdi de vapura atladım ve yine biri arkadan bacağımı sıkıştırdı. ....... (vapurdaki) kızlara bakıyordum ve onlara da tıpkı bana olduğu gibi çimdik atıldığını biliyordum. bu yüzden kızlar vapurda suratlarını asıp oturuyor, avrupa yakasında vapurdan inerken kadınların ya da yaşlı erkeklerin önünde durmaya gayret ediyorlardı.

okudukça erkeklerin çoktandır unuttuğum davranışlarını anımsadım. dolu bir otobüse ya da vapura binmekten nefret ederdik. erkeklerin azıcık eğlenmek adına düşünmeksizin ya da kendini bir parça "erkek" hissetmek için yaptıkları bu türden hareketler kızların otobüs ya da vapur yolculuğunu son derece sevimsiz bir deneyime bazen de cehenneme çevirebilirdi.

aynı erkek karısı, nişanlısı ya da kız kardeşiyle vapura bindiğinde ise hemen arkalarından yürüyecek, kollarıyla onları korumaya alacaktır. bu ne biçim bir anlayıştır?

İnsan kafasındaki bir takım düşünceleri atıp yerine yenilerini koyabilir, bu kolay. İnançları, elde ettiği olanaklara göre yaşam biçimi değişebilir; ancak benlik dönüşümü, anlayış değişimi öylesine güç ki. Feodal bir kültürün, hatta yer yer aşiret kültür yapısının ağırlıkta olduğu bir ortamda doğup büyümüş biri olarak kadın konusunda anlayış değiştirmekle yüz yüze geldiğimde nasıl zorlandığımı fark etmiştim. Örgütlü sol hareketler içinde yaşarken kendim ve benim gibi pek çok arkadaşımın ev içi yaşamını gözleme şansım oldu. Dışarıda eşitlik özgürlük için hayatını ortaya koyan insanların ev içi yaşamda ne denli er-keksi olduğuna şahit oldum. İdeolojik argümanlar, politik sloganlar, toplumu dönüştürme iddiasında olan büyük projeler için büyük özveride bulunurken hemen burnumuzun dibindeki insanlara- kadınlarımıza (eş, sevgili, kız kardeş...) günlük ilişkilerde nasıl davrandığımız üzerine hiç kafa yormadan yaşayıp geçtik.

Yaşadığım ortamda büyüklerimizin karılarına karşı nasıl davrandıklarına hem şahit olurdum hem de daha yaşlıların neler yaşadığını dinlerdim. Bunları o kadar çok görür ve dinlerdim ki artık son derece doğalmış gibi algıladığımı onlarca yıl sonra fark ettim. Bir taşın yere düşmesi, güneşin her gün doğuyor olması, ateşin insanı yakması ne denli doğalsa bu olaylarda bana öylesine doğal gelirdi.

Üzerine kuma gelmiş ve kumasıyla 25 yıl aynı evi paylaşmış bir ananın çocuğu olarak bir kadının nasıl acılar çektiğini bizzat kendi anamın yaşamı üzerinden de izleme şansım olmuştu. Ama buna rağmen kendi bireysel yaşantımda zaman zaman ne denli acımasız davranışlar sergilediğimi yine yıllar sonra fark ettim. Sevgili Deniz'in yazısında da belirttiği gibi bu kendiliğinden olmadı. Hak sahibi hakkına sahip çıkarak ve karşıma dikilerek gerçek anlamda sorunu gündemime alabildim.

Kültür, bireyin yaşamla en derin ilişkisidir, varlığının sürdürmesinin ve güvence altında tutmasının toplumsal ortamı. Yüzlerce yıl tarihsel yaşamın oluşturduğu ölçüler bilinçdışı olarak benliğimize siniyorlar. Toplumsal yaşamdan sökülüp atılması da o denli zor. Fakat çıkış yok değil, süreç uzun olabilir. Duyarlı yüreklerin feryatları, sorumluluk duygusu yüksek, vicdanı açık insanların kendi çaplarında dile getirdikleri gerçekler insanca yaşam sarayının yapımında bir yapı taşı gibi işlev görürler. Bu ister bir şiir, ister bir yazı, herhangi bir başkaldırı eylemi olsun asla boşa gitmez. Haklı olana yönünü dönmüş bir insanın hak olanın gerçekleşmesi için attığı her adım bu yolu biraz daha kısaltır. İnsana acı çektiren her türlü haksızlık elbette başta bizzat bu haksızlığa muhatap olanların başkaldırısı ve özverili çabasıyla ortadan kalkabilir. Ancak duyarlı insanların başkalarının duyarlılıklarını harekete geçirme, insani dramlara dikkat çekme çabaları da özgürlüğe giden yolda önemli işlevler görüyor. Tarih bunun örnekleri ile dolu. Her insanın vicdanının sesine kulak vererek haksızlığa, insanlık dışı uygulamalara karşı söyleyecek bir şeyi vardır. Böylesi insanların varolduğunu bilmek ve görmek insana ferahlık veriyor, içini güvenle dolduruyor.

Bu yazı 8 Mart Kadınlar Günü için duyarlılıkla yazılmış samimi bir feryat. Herhangi bir 'kutlama' duygumu dile getirmek istemiyorum, bu usulen bir şeymiş gibi gelir bana. Ancak nerde bir haksızlık, acı ve mutsuzluk varsa oraların feryadı kulaklarımızda çınlasın isterim.