Türkiye'de 2 Nisan günü hükümeti protesto etmek için "satın almama" eylemi düzenleniyor. Peki boykot neden yapılıyor, nasıl sonuç veriyor? Örnekleri inceledik. İstanbul Büyükşehir Belediye (İBB) Başkanı Ekrem İmamoğlu'nun diplomasının iptali ve tutuklanması protesto gösterileri ve boykot kampanyalarını tetikledi. Üniversite öğrencilerinin geçen ay başlattığı eylemler muhalefet partilerinin de katılımıyla sürüyor. Bugün ise tüketimden tamamen kaçınmayı hedefleyen geniş katılımlı boykot gerçekleştiriliyor.


Gürcistan
Halihazırda en uzun soluklu protestolardan birine Türkiye'nin sınır komşusu Gürcistan sokakları ev sahipliği yapıyor. Dün akşam göstericiler başkent Tiflis'te hükümete tepkilerini 125'inci kez dile getirdiler. Avrupa Birliği (AB) yanlısı muhalefet, hükümeti giderek baskıcı bir rejim haline gelmek ve Rusya'ya yaklaşmakla suçluyor. Türkiye'den farklı olarak göstericiler yaygın şekilde AB bayrakları taşıyor. İktidardaki milliyetçi Gürcistan Rüyası partisi yakın dönemde bağımsız veya muhalif basın kuruluşları ve sivil toplum örgütlerinin tasfiyesine yol açabilecek etki ajanlığı düzenlemesini geçirmiş, AB ile üyelik müzakerelerini de askıya almıştı.

Gürcistan'da muhalefet, ekonomik boykotun yanı sıra meclise katılımın reddedilmesi ve üniversite işgalleri gibi yöntemlere başvurdu. Protestocular hükümete yakın iş insanlarının sahip olduğu bazı bankalar ve mağazalara boykot çağrısı yaptı ancak bunun sınırlı kaldığı görülüyor.

Aralık ayında başkentte başlatılan üniversite işgali ise Mart'a kadar sürdü. Tiflis'teki Tiyatro ve Film Üniversitesi ile öğrencilerin rektörü seçim döneminde iktidar partisi lehine kampanya yapmakla suçladığı Tiflis Devlet Üniversitesi eylemlerin merkezi oldu. Eyleme destek veren öğrencilerin aktardığına göre, bir ara işgale katılan arkadaşlarına dışarıdan yemek ulaştırmaları engellenmek istendi. Eylem, öğrencilerin okuldan uzaklaştırılmalarıyla son buldu.

Ekim 2024'te yapılan seçimlerin hileli olduğunu öne süren muhalefet partilerinin temsilcileri ise sonuçları tanımayı reddediyor. Seçimlerin ardından üç farklı partiden 49 milletvekili meclis boykotu başlattı. Oturumlara katılmayan üyelerin vekillikleri geçen ay düşürülürken, bunun iktidar partisinin mecliste kontrolü ele geçirmesine yol açtığı eleştirileri de yapılıyor.

Sırbistan
Kasım ayında bir tren istasyonunun çatısının çökmesi sonucu 16 kişinin ölmesi protestoları tetiklemişti. Muhalifler kazada yolsuzlukların yol açtığı ihmal ve kusurların etkili olduğunu söylüyor. Gösteriler kısmen sonuç verdi, Sırbistan Başbakanı Milos Vucevic Ocak'ta duyurduğu kararının ardından geçen ay istifa etti. Ancak hafta başında binlerce kişi, eylemlere katılan üniversite öğrencileri ve akademisyenlere yönelik baskıya karşı dört farklı şehirde bir kez daha sokağa çıktı.

Sırbistan'da halk ayrıca Balkan ülkelerinde yayılan market boykotlarına da katılıyor. Hırvatistan'da fiyat artışlarına karşı büyük market zincirlerine yönelik Ocak ayında başlayan boykota Bosna-Hersek, Karadağ ve Kuzey Makedonya'da da tüketici birlikleri destek veriyor. Boykotun ilk haftasında Hırvatistan'da market satışları yüzde 53 gerilemişti.

İsrail
Hamas'ın 7 Ekim 2023'teki baskınıyla tetiklenen Gazze savaşı öncesinde on binlerce İsrailli her Cumartesi akşamı Başbakan Benyamin Netanyahu'nun istifası talebiyle protesto gösterileri düzenliyordu. Ocak 2023'te açıklanan ve hükümetin yargı üzerindeki kontrolünü artırmayı öngören teklif dokuz ay sürecek protestoları tetiklemişti. Göstericilere iş dünyası ve sendikalar da destek verirken bu sürede havalimanlarının kapandığı, esnafın kepenk açmadığı genel grevler yapıldı.

Netanyahu'nun o dönem geri adım atmasına yol açan protestolar 7 Ekim baskınıyla son buldu. Yargı reformu geçen hafta, 27 Mart günü Mecliste yasalaştı. İsrail parlamentosu Knesset'teki son oylamayı muhalefet vekilleri boykot ederek salonu terk etti, düzenleme aleyhine sadece bir oy kullanıldı.

Öte yandan İsrailliler, Hamas ile rehinelerin tümünün eve dönüşünü öngören bir ateşkes anlaşması yapılması talebiyle aylardır sokakta. Netanyahu'nun bu süreçte savunma bakanı ve istihbarat başkanını görevden alma girişimleri de "Başbakan'ın sadece kendi siyasi kazanımlarına odaklandığı" eleştirisiyle protesto edilmişti.

İran
İran da yakın dönemde siyasi ve ekonomik boykotlara sahne oldu. Temmuz 2024'teki Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde 80 adaydan sadece altısının yarışmasına izin verilmesi muhalefetin tepkisini çekti. Seçimlerin ilk turunda halkın yüzde 60'dan fazlası sandığa gitmedi, katılım oranı 1979 İslam Devrimi'nden beri en düşük seviyede kaldı. Mesud Pezeşkiyan'ın Cumhurbaşkanı seçildiği ikinci turda ise katılım oranı yüzde 49'a yükselmişti.

Ülkede 2022 yılında örtünme kurallarını ihlal ettiği gerekçesiyle gözaltına alınan 22 yaşındaki Mahsa Amini'nin polis nezaretindeki ölümünün ardından ise Kürt nüfusun yoğun yaşadığı kentlerde kepenk kapatma eylemleri tekrarlanıyor. Birçok kentte halk Amini'nin ölüm yıldönümlerinde sessiz bir boykot uyguluyor, esnaf dükkan açmıyor.
Sınırları aşan boykotlar
Boykot yalnızca halkların kendi yönetimlerine karşı başvurdukları bir yöntem değil. Gazze savaşının ardından başta Türkiye olmak üzere birçok ülkede İsrail menşeli ürünleri hedef alan protestolar sınırlar ötesi boykot kampanlarına bir örnek.

Şu sıralar Kanada'dan Avrupa'ya birçok ülkede ABD'li şirketler de boykot tartışmalarına konu oluyor. ABD'de Başkan Donald Trump'ın Kanada'yı 51'inci eyalet olarak ülke topraklarına dahil etmek istediğini söylemesi ve kuzey komşusundan ithalata ek gümrük vergileri getirmesi Amerikan mallarına yönelik tüketici boykotunu tetikledi. Kampanya sosyal medyada hızla yayılırken birçok market zincirinin müşterilerini Kanada üretimi ürünler satın almaya yönlendiren etiketler kullanmaya başladığı görüldü.

Trump'ın Avrupa'ya da gümrük vergileri ilan etmesinin ardından kıta ülkelerinde de boykot çağrıları yapıldı. Örneğin Mart sonunda YouGov tarafından 2 bin katılımcı ile yapılan ankete göre Almanya'da yüzde 48 Amerikan mallarına boykotu destekliyor.

Elon Musk'ın Tesla'sına boykot
ABD'ye yönelik genel boykot taleplerinin yanı sıra bir marka özel olarak hedef alınıyor: Tesla. Trump yönetiminin bir üyesi olan milyarder iş insanı Elon Musk, Almanya'da geçen Şubat ayında yapılan seçimler sırasında sahip olduğu medya gücünü aşırı sağcı Almanya için Alternatif (AfD) partisini desteklemek için kullanmıştı. Musk, İngiltere'de de İşçi Partisi hükümetine karşı aşırı sağcı isimlere açık destek veriyor. Bu tutum hem ABD'de hem de Avrupa'da tüketicilerin tepkisini çekiyor. Haftalardır dünyanın farklı şehirlerindeki Tesla üretim ve satış noktaları önünde protestolar düzenlenirken, Tesla sahibi kullanıcılar saldırı korkusuyla başka markaların logolarıyla araçlarını kamufle etmeye çalışıyor.

Tesla satışları Avrupa'da yıl başından beri düşüş eğiliminde. Dün yayınlanan verilere göre yılın ilk çeyreğinde şirketin Fransa'da sattığı otomobil adedi yüzde 41 azaldı. Üçüncü ay verisinin henüz yayınlanmadığı Almanya'da ise satışlar Ocak ve Şubat'ta geçen yılın aynı dönemine kıyasla sırasıyla yüzde 60 ve yüzde 76 gerilemişti. Öte yandan ekonomistler düşüşte boykotun yanı sıra Çinli otomobil üreticisi BYD ile rekabet zorluklarının da etkili olduğunu belirtiyor.

Kaynak : DW | Muhammed Kafadar