Türkiye uzaya ilk adımını attı ve astronotumuzun ilk sözleri “İstikbal Göklerdedir” oldu.. Bu yazımda belki insanlık için küçük ama Türkiye için çok büyük bir adımdan bahsedeceğim. Geçtiğimiz iki haftada uzay severler ve bilim severler olarak en önemli gündemimiz uzaya gönderilen ilk Türk vatandaşı astronotumuzdu. Bilindiği üzere İlk Türk vatandaşı astronotumuz Alper Gezeravcı, beraberinde 3 astronot ile beraber Axiom Mission-3 adlı uzay uçuşu görevi ile, Uluslararası Uzay İstasyonu’na 13 bilim misyonunu gerçekleştirmek üzere Amerika’nın Florida eyaletinde bulunan NASA’ ya ait Kennedy Uzay Merkezi’nden Türkiye saatiyle 19 Ocak 2024 00:49’ da gerçekleşen fırlatma ile gönderildi.



Fırlatma itibariyle 1,5 günlük yolculuk sonunda astronotları taşıyan kapsül 20 Ocak 13.45 sularında ISS’e (International Space Center-Uluslararası Uzay İstasyonu), kenetlendi. Tahmini dönüş ise hava şartlarının iyi olması durumunda 14 gün sonraya ayarlanmıştı yani 2 Şubat tarihine. Ancak astronotumuzun dönüşü, 14 günün dolması itibariyle uzay kapsülünün ineceği yer olan Amerika’nın Florida eyaletindeki iniş yapılacak kıyılarda oluşan olumsuz hava koşulları nedeniyle önce 5 Şubat Pazartesi’ye daha sonra ise 6 Şubat Salı’ya ertelendi. Sonunda güvenli bir dönüş için hava şartları açısından en uygun gün olan 7 Şubat Çarşama günü kararlaştırıldı. Alper Gezeravcı ve ekibi SpaceX’ ten gelen bilgiye göre TSİ 17.05 itibariyle uzay istasyonundan başarıyla ayrıldılar. Yolculuğun yaklaşık 36 saat sürmesi bekleniyor. Yani Dragon Kapsülü’nün 9 Şubat 2024 Cuma günü TSİ 5.05’ te Florida kıyılarına iniş yapması bekleniyor.


Burada devam etmeden önce akıllarda soru işareti kalmaması adına öncelikle bazı soruları cevaplamak istiyorum.
Axiom Mission - 3 nedir?
Öncelikle şirketten bahsedelim.
Axiom Space, Inc., Amerika Birleşik Devletleri merkezli bir uzay altyapı geliştiricisidir. Şirket, 2016 tarihinde Kam Ghaffarian ve Michael T. Suffredini tarafından kurulmuştur. Şirketin merkezi ise Houston’da yer almaktadır. Axiom Space şirketi; uzayda araştırma, uzayda üretim ve uzay araştırmalarıyla ilgilenen, hükûmet tarafından finanse edilen ve ticari astronotlar için insanlı uzay uçuşları planlayan bir şirkettir.

Axiom Mission 3 (veya Ax-3 görevi) ise Uluslararası Uzay İstasyonu’na yapılması planlanmış olan özel bir uzay uçuşudur.

İngilizcesi olarak International Space Station (ISS) olarak adlandırılmaktadır ki bu kullanıma başta Türkçe olmak üzere bir çok kaynakta denk gelmekteyiz, ancak bu yazımda Türkçesi ile kullanacağım yani, Uluslararası Uzay İstasyonu (UUİ) olarak.


UUİ, deneyler için uzay ortamı ve düşük yer çekimi ortamı sağlayan bir laboratuvar merkezidir. Mürettebatın biyoloji, fizyoloji, fizik, kimya, astronomi, meteoroloji ve daha birçok dalda deneyler yapmasına olanak sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. İstasyon ayrıca Ay ve Mars görevlerinde kullanılması planlanan ekipman ve sistemlerin, kullanım öncesi uzayda test edilmeleri için çok uygun    bir ortam sağlar.

Falcon 9 Block 5, SpaceX tarafından Amerika Birleşik Devletleri’nde tasarlanan ve üretilen, kısmen yeniden kullanılabilir iki kademeli orta taşıma kapasiteli yörüngeye fırlatma aracıdır.

Dragon 2, Amerikalı havacılık şirketi SpaceX tarafından öncelikle Uluslararası Uzay İstasyonuna uçuşlar için geliştirilmiş ve üretilmiş, kısmen yeniden kullanılabilir bir uzay aracı sınıfıdır. SpaceX ayrıca Inspiration4 ve Axiom Mission 3 gibi özel uzay uçuşlarını da başlatıyor. Dört mürettebatı taşıyabilen bir uzay aracı olan Crew dragon ile Cargo Dragon (uzaya ve uzaydan yük taşımak için kullanılan orijinal Dragon 1'in yerine geçen bir araç) olmak üzere iki varyantı vardır. Uzay aracı, yeniden kullanılabilir bir uzay kapsülü ve harcanabilir bir gövde modülünden oluşur. Uzay aracı bir Falcon 9 Blok 5 roketinin üzerine fırlatılır ve kapsül, suya iniş yoluyla Dünya’ya geri döner.

Bu kadar teknik bilgiden sonra gelelim uçuşun anlam ve önemine.
Astronotumuz Alper Gezeravcı ise UUİ’ de bilimsel araştırmalar yaparak Uzay istasyonundaki planan 14 gününü ise bu çalışmalar ile geçirmiştir.

Peki Türkiye’nin insanlı ilk uzay misyonunda Alper Gezeravcı tarafından gerçekleştirilmiş olan deneyler nelerdir?

1 - UYNA
Deneyde; uzay, havacılık ve savunma sanayinde ihtiyaç duyulan, yüksek sıcaklıklara dayanıklı ve yüksek mukavemetli yeni nesil malzemelerin geliştirilmesine yönelik çalışmaların gerçekleştirilmesi hedefleniyor. Deneylerin JAXA-KIBO modülünde bulunan ELF deney ünitesi kullanılarak yapılması planlanıyor.
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: TÜBİTAK MAM - Dr. Ömür Can Odabaş

2 - MİYELOİD
Miyeloid kökenli baskılayıcı hücreler (MKBH); bağışıklığı baskılayan, kanserin ilerleyişini destekleyen hücrelerdir. Deneyde bu hücrelerin ağırlıksız ortam koşullarında nasıl davrandığının araştırılması planlanıyor.
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Hacettepe Üniversitesi - Prof. Dr. Güneş Esendağlı
Deneyde, uzaydaki yaşam destek sistemlerinde kullanılmak amacıyla mikroalglerin ağırlıksız ortam koşullarında büyüme ve dayanıklılık testlerinin gerçekleştirilmesi, ayrıca karbondioksit yakalama ve oksijen üretme performanslarının belirlenmesi hedefleniyor.
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Bogaziçi Üniversitesi - Dr. Öğr. Üyesi Berat Haznedaroğlu

4 - EXTREMOPHYTE
Deneyde, Türkiye'de Tuz Gölü'nde endemik olarak yetişen Schrenkiella parvula bitkisinin uzay ortamında tuz ve diğer stres etkenlerine verdiği tepkilerin araştırılması planlanıyor.
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Ege Üniversitesi - Prof. Dr. İsmail Türkan

5 - PRANET
Deneyde, çeşitli sağlık sorunlarının tedavisinde yaygın olarak kullanılan propolis maddesinin ağırlıksız ortam koşullarında bakteriler üzerindeki etkisinin araştırılması hedefleniyor.
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Muş Bilim ve Sanat Merkezi - Birsen Geçer

6 - MESSAGE
Deneyde; ağırlıksız ortamdan etkilenen, henüz işlevi keşfedilememiş genlerin CRISPR gen düzenleme yöntemi ile tespit edilmesi amaçlanıyor.
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Üsküdar Üniversitesi - Dr. Öğr. Üyesi Cihan Taştan

7 - gMETAL
Deneyde, itki sistemlerinin daha verimli hâle getirilmesi amacıyla katı parçacıklar ve homojen ortam arasında homojen bir karışımın oluşturulmasına ağırlıksız ortamın etkisinin incelenmesi amaçlanıyor.
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: TÜBİTAK MAM - Prof. Dr. İskender Gökalp / Prof. Dr. Ahmet Yozgatlıgil

8 - ALGALSPACE
Deneyde, ulusal bilim seferleri sırasında kutup bölgelerinden alınan mikroalglerin ağırlıksız ortam koşullarındaki büyümesi gözlemlenerek, yaşam destek ünitelerinde kullanılmasıyla ilgili araştırmaların yapılması hedefleniyor.
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Yıldız Teknik Üniversitesi - Prof. Dr. Didem Özçimen

9 - CRISPR - GEM
Deneyde, ağırlıksız ortam koşullarında CRISPR gen düzenleme yönteminin bitkiler üzerindeki etkinliğinin incelenmesi planlanıyor.
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Yıldız Teknik Üniversitesi - Tuğçe Celayir

10 – OKSİJEN SATURASYONU
Deneyde, solunum sırasında verilen havanın oksijen seviyesinin hesaplanarak yapay zeka desteği ile ağırlıksız ortamın sebep olduğu sağlık sorunlarının tespit edilmesi planlanıyor.
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Nişantaşı Üniversitesi - Dr. Oğuzhan Aydemir

11 - MİYOKA
Deneyde, ağırlıksız ortam koşullarında mikro yer çekiminin kurşunsuz lehimleme sürecine etkisi belirlenerek uydular ve diğer uzay araçları için dayanıklılık araştırması yapılması amaçlanıyor.
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: TÜBİTAK UZAY- Hakan Asan

12 - METABOLOM
Deneyde, uzay ortamının olumsuz etkilerinin azaltılmasına yönelik araştırmalara veri sağlamak amacıyla ilk Türk uzay yolcusunun gen ifadelerinde ve metabolizmalarında uzay ortamı koşullarının etkisiyle gerçekleşen fizyolojik ve biyokimyasal değişimlerin incelenmesi hedefleniyor.
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Ankara Üniversitesi - Prof. Dr. Emel Emregül

13 - VOKALKORD
Deneyde, akıllı saate entegre bir yapay zeka desteği ile insan sesinde meydana gelen frekans değişiminden sağlık sorunlarının tespit edilmesi ve yer çekimsiz ortamın insan sesi üzerine etkilerinin araştırılması amaçlanıyor.
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Haliç Üniversitesi - Prof. Dr. Gökhan AYDEMİR

Ayrıca, astronotlarımızın ve bilim insanlarımızın çabaları, uzayın sırlarını çözme konusunda dünya çapında yapılan ortak çabalara da değerli bir katkı sağlıyor. Bu, bilim ve teknolojinin sınırlarını genişletme ve insanlık için yeni ufuklar açma potansiyeli taşıyan bir faaliyet. Bu tür araştırmalar, insanlığın dünyamızın dışındaki yaşam hakkındaki anlayışını genişletme, yeni teknolojiler geliştirme ve hatta iklim değişikliği ve doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı gibi dünya çapındaki zorluklarla başa çıkma konusunda bize yardımcı olma potansiyeline sahiptir.


Kaynaklar:

https://tr.wikipedia.org/wiki/Axiom_Space
https://tr.wikipedia.org/wiki/Axiom_Mission_3
https://tr.wikipedia.org/wiki/Uluslararası_Uzay_İstasyonu
https://tr.wikipedia.org/wiki/Dragon_V2#Crew_Dragon
https://tr.wikipedia.org/wiki/Falcon_9_Block_5
https://bilimteknik.tubitak.gov.tr/system/files/makale/untitled_extract_pages_17.pdf
https://edergi.sanayi.gov.tr/File/Journal/2023/8/8_2023.pdf
https://tua.gov.tr/tr/haberler/turk-uzay-yolcusu-uzayda-13-farkli-deney-yapacak