Avustralya’da deniz tabanına dağılmış taş aletler, kıtada bulunan en eski arkeolojik sualtı bölgesini işaret ediyor. Avustralya’nın 65.000 yıl geriye uzanan derin bir insanlık tarihi var, ama pek çok arkeolojik bölgesi şu anda sular altında. Şimdi ise arkeologlar, Aborjinlere ait eserlerin, açık denizde korunmuş olabileceğini gösteren bir işaret olarak, türünün tek örneği olan ve Avustralya kıta sahanlığı boyunca yayılmış 7.000 yıllık bir bölge keşfettiler.


Flinders Üniversitesi sualtı arkeolojisi profesörü Jonathan Benjamin, “Deniz Ülkesinin Derin Tarihi” (Deep History of Sea Country) adlı projenin bir parçası olarak, Murujuga’da (Dampier takımadaları) sualtında kalan bölgeleri araştıran ekibin başındaki isim. Bu bölge Avustralya’nın kuzeybatısında bulunan, kurak ve taşlık bir kıyı bölgesi.

Bu bölge, bir milyondan fazla kaya sanatı örneği ile, iç kısımlarında arkeolojik alanlar açısından zengin bir bölge. Yaklaşık 18.000 yıl önce, Murujuga kıyıları, şu anki halinden 160 km daha öteye uzanıyordu. Ama Benjamin ve meslektaşları açık deniz bölgesini araştırmaya başladıklarında, ellerinde devam etmek için pek az şey vardı.

Benjamin, “Keşif yapma ihtimalimizin oldukça düşük olduğu bir bölgeye giriyorduk.” diyor. “O yüzden, bu sorunun üzerine tamamen teknoloji ve zeki insanlar ile giderek, üç yıl sonra bir şeyle karşılaşmamız gerektiğini düşündük.”

Ekip, önce, eserlerin korunması için uygun koşullara sahip olabilecek yerler olan Murujuga çevresindeki sığ denizleri taramak için LiDAR (Light Detection and Ranging) takılı uçaklar ve radarı olan tekneler kullandı. (Örneğin, deniz tabanı sürekli yer değiştiren kumlarla kaplı olan bölgeleri elediler.) Geçen sene, dalgıçlar belirlenen hedefleri incelemek için tüplü dalış ekipmanları kullandı. İlk birkaç bölgede herhangi bir buluntuya rastlanmadı. Ama bu, Cape Bruguieres Kanalı ile değişti.

Flinders Üniversitesi doktora öğrencisi Chelsea Wiseman, meslektaşı John McCarthy ile turkuvaz sularda yüzerken, paletini çekiştirdiğini ve kendisine volkanik taştan bir aleti gösterdiğini anımsıyor. “Bana ilk verdiği, şüphesiz bir taş aletti.” diyor Wiseman. “Sonra bunlardan dört veya beş tane daha bulduk.”

Ekip, Cape Bruguieres Kanalı’nda toplam 269 taş eser buldu. Bunlar, sualtında 2.44 m derinlikte gömülüydü. Bazı aletler, kazıma, kesme ve çekiçle dövme gibi faaliyetler için tasarlanmış gibi görünüyordu ve araştırmacılar, ekmek yapımında kullanılan spinifex otu tohumlarının dövülmesi için kullanılmış olabilecek bir öğütme taşı buldular.

Radyokarbon tarihlendirme ve bu bölgenin ne zaman sular altında kaldığının analizine dayanarak, araştırmacılar eserlerin en az 7.000 yıllık olduğunu düşünüyor. Ekip, aynı zamanda deniz seviyesinin 13.72 m altında olan, taş bir aletin en az 8.500 yıllık olduğunun ortaya çıkarıldığı ve bir tatlı su kaynağı olan, Uçan Köpük Geçidi (Flying Foam Passage) adlı bir diğer bölgeden bahsediyor.


“Avustralyalı yerli arkeolojisi anlayışımız, büyük ölçüde iç bölgelerde olan bölgelere dayanıyor.” diyor Wiseman. “Bu keşif, açık denizde daha fazlasının bulunduğunun göstergesi.”

Çalışmanın bir parçası olmayan, Birleşik Krallık Ulusal Denizbilimi Merkezi’nden deniz jeoarkeoloğu Nicholas Flemming, arkeologların özellikle Avustralya’nın kuzey ve kuzeybatı kıyılarını incelemekle ilgilendiğini söylüyor. Cape Bruguieres Kanalı gibi bölgeler, insanların denizi aşıp Güneydoğu Asya’dan kıtaya nasıl ulaştıklarını ve şu anda batık olan kıyılarda bir zamanlar nasıl yaşadıklarını bilim insanlarına anlatabilecek kanıtlar içeriyor olabilir.


Flemming, “Çalışma ile tropik bölgelerde bulunan 5.000 yıldan daha eski ilk sualtı bölgesinin bulunduğunu” ekliyor. “Su altındaki tarih öncesi bölgelerin çoğunun tesadüf eseri, balıkçı gemileri, tarayıcılar veya dalgıçlar tarafından keşfedildiğini, keşfedilen alanların yetkililere bildirildiğini” söylüyor. “Keşif, tropik iklimlerde, deniz tabanında taş gereçlerin korunduğunu kanıtlıyor.” Her ne kadar bu sualtı bölgeleri, mercan gelişimi, yosun, mangrov (rizofora), kasırgalar ve diğer tehditler karşısında hassas olsa da.

“Bu gerçekten heyecan verici bir keşif ve su altında kalan kıta sahanlığı bölgeleri fikrini ön plana itiyor.” diyor çalışmaya dahil olmayan sualtı arkeoloğu Amanda Evans. “10 yıl öncesine kadar bile, bu iş ile aktif olarak meşgul olan bir avuç insan vardı. Bu tip keşifler, daha çok insanın dahil olmasını ve bu konuda konuşmasını sağlıyor.”


Benjamin ve ekip arkadaşları, İsrail kıyılarındaki 7.000 yıllık, dünyanın eski dalgakıranını belgeledi. Başka ekipler insanların kıtaya ilk yerleşimi hakkında uzun zamandır devam eden tartışmalara son verebilecek bölgelerin arayışı içinde, Kuzey Amerika’nın batı kıyılarını keşfediyor. Evans, 12.000 yıl önce kara, bugünse sualtında olan 16.187.425 hektarlık arazinin bulunduğu Meksika Körfezi’ndeki altı günlük yolculuğundan yeni döndü. O ve takım arkadaşları, arkeolojik materyal olarak analiz etmeyi planladıkları sualtı çökeltilerinden 40 karot örneği aldılar.

Ama dünyanın sualtı keşfedilecekse, önce korunmaları gerekiyor.

Benjamin, Murujuga keşiflerinin, Avustralya gibi pek çok açık deniz enerji gelişimi olan ama yerli arkeolojik sualtı bölgelerinin pek fazla korunmadığı bölgelerde, sualtı mirasına ilişkin politikaları etkileyeceğini umuyor. Özellikle henüz belgelenmedikleri için.

Kaynak: Smithsonian Magazine. Megan Gannon. 1 Temmuz 2020.

Makale: Benjamin, J., O’Leary, M., McDonald, J., Wiseman, C., McCarthy, J., Beckett, E., … & Baggaley, P. (2020). Aboriginal artefacts on the continental shelf reveal ancient drowned cultural landscapes in northwest Australia. PLoS One, 15(7), e0233912.