Pentagon, Bağdat'taki Uluslararası Havalimanı'nda Haşd-i Şabi komutanlarını hedef alan saldırıda İran Kudüs Güçleri Komutanı Kasım Süleymani ve Haşd-i Şabi komutanı Ebu Mehdi el Mühendis'in öldürüldüğünü duyurdu. İran devlet televizyonuna göre İran Devrim Muhafızları, Kasım Süleymani'nin öldürüldüğünü doğruladı. Fars Haber Ajansı da Devrim Muhafızları'nın açıklamasını yayımladı:

"İslam'ın gururlu komutanı Kasım Süleymani, Cuma sabahı Amerikan helikopterlerinin yaptığı bir saldırıda öldürüldü. Ebu Mehdi el Mühendis de helicopter saldırısında bir aracın içinde öldürüldü."



İran'ın dini lideri Ali Hamaney, devlet televizyonunda yayımlanan açıklamasında, Süleymani'nin "cennete gittiğini, suçluları çok sert bir intikamın beklediğini" söyledi. Ülkede üç günlük yas ilan etti:

"Süleymani'nin öldürülmesi, ülkede İsrail ve ABD karşıtı direniş motivasyonunu iki katına çıkaracaktır. Süleymani'nin artık olmaması çok acı ama mücadelemiz zafer kazanana kadar devam edecek. Suçluların hayatı acı bir hâl alacak. Şehitlik, bunca yıllık bitmek bilmeyen çabalarının bir ödülü oldu. Ancak dün geceki olayda aptal ellerini onun ve diğer şehitlerin kanına bulayan suçluları çok sert bir intikam bekliyor."

İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'nin danışmanı Hüsameddin Ashena, "Trump, bu kumar oyunuyla Amerika'yı bölgedeki en tehlikeli konuma soktu. Kırmızıçizgileri aşanlar karşılık görmeye de hazırlıklı olmalı" dedi.

İran'ın en üst düzey güvenlik birimi de, Süleymani'nin öldürülmesi sonrası atılacak adımları görüşmek üzere acil olarak toplanıyor.

İran, ülkede ABD ile iletişimi de sağlayan İsveçli büyükelçiyi Dışişleri Bakanlığı'na çağırarak "Amerika rejimi devlet destekli terör olayının sonuçlarından sorumludur" dedi.

ABD Başkanı Donald Trump, haberlerin ardından twitter hesabından sadece Amerikan bayrağının olduğu bir paylaşım yaptı.

İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif, twitter hesabından yaptığı paylaşımda "ABD'nin, IŞİD, El Nusra ve El Kaide'yle savaşta en etkili güç olan General Süleymani'yi hedef alan ve suikast düzenleyen uluslararası terörizm eylemi, son derece tehlikeli ve aptalca bir gerilim tırmanışı. ABD bu haydutça maceraperestliğin tüm sonuçlarından sorumludur." ifadelerini kullandı.

Irak devlet televizyonuna göre Zarifi, bir açıklama yaparak "Süleymani'nin ölümünün bölgedeki ridenci kuvvetlendireceğini" söyledi.

ABD'nin Bağdat'taki havalimanında Haşd-i Şabi güçlerine ait bir konvoyu hedef aldığı saldırısında Kasım Süleymani ve Mehdi el Mühendis'in öldürüldüğünü ilk olarak Irak devlet televizyonu duyurmuştu.

Iraklı Haşd-i Şabi milislerinin sözcüsü Ahmed el Assadi, Süleymani ve Mühendis'in ölümünden "Amerikalılar ve İsraillilerin sorumlu olduğunu" söyledi.

Bağdat'taki havalimanına, Irak polisine göre dört roket atarak düzenlenen saldırının ardından Irak'taki milis güçleri, ilk olarak "Iraklı milislerin üst düzey yetkililerinden 5 kişi ve iki de çok önemli misafirimiz hayatını kaybetti" açıklaması yapmıştı.

Kargo terminali yakınlarındaki İran destekli silahlı güçlere bağlı Iraklıları taşıyan konvoya düzenlenen saldırıda iki araç yandı, en az 7 kişi hayatını kaybetti.

Bağdat Havalimanı, geçici bir süre için kapatıldı.

ABD, Bağdat Büyükelçiliği saldırısından İran'ı sorumlu tutmuştu

Irak'taki İran destekli milis güç Haşd-i Şabi'nin doğrudan Kasım Süleymani komutasında hareket ettiği biliniyor.

Haşd-i Şabi içindeki en etkili birliklerden Hizbullah Tugayları, Aralık ayı sonunda Amerikan ordusunun Irak'ta kullandığı üslere yönelik saldırı düzenlemiş; bir Amerikalı müteahhit hayatını kaybetmişti.

Bu saldırılara misilleme olarak ABD de, Hizbullah Tugayları'nın Suriye ve Irak'taki üslerine yönelik hava saldırısı düzenlemiş; en az 25 savaşçı ölmüştü.

Hizbullah Tugayları Komutanı Ebu Mehdi El Mühendis, Irak'taki ABD güçlerine yanıtlarının çok sert olacağı uyarısında bulunmuştu. İran da ABD saldırılarını "terörizmin açık örneği" olarak nitelendirmişti.

Ardından ABD'nin Bağdat'taki Büyükelçiliği önünde, milis güçlerin önclüğünde protesto gösterileri başladı ve büyükelçilik binası ateşe verildi. ABD, bölgeye koruma için 750 asker göndereceğini duyurdu.

Büyükelçiliğin önünde, ABD bayraklarının yakıldığı protestolar sırasında ABD Başkanı Donald Trump bir tweet atarak ""İran bizim binalarımızda kaybedilen hayatlar ve verilen zarardan sorumlu tutulacak. ÇOK BÜYÜK bir bedel ödeyecekler. Bu bir uyarı değil, bu bir tehdit." demişti.
Gerilim nasıl tırmandı?

İran ile 5+1 olarak bilinen (BM Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesi ABD, Çin, Rusya, İngiltere, Fransa ve Almanya) ülkeler arasında 2015'te imzalanan anlaşma kapsamında uranyum enjekte edilen santrfüjler boşaltılmıştı.

Kapsamlı Ortak Eylem Planı adlı bu anlaşma ile uluslararası ekonomik yaptırımların kaldırılması karşılığında, İran'ın nükleer faaliyetlerini sınırlandırılması konusunda anlaşmaya varılmıştı.

Ancak ABD Başkanı Donald Trump, Mayıs 2018'de, bu anlaşmadan çekildiklerini açıklamış ve İran'a yeniden yaptırım uygulamaya başlamıştı.

Trump yönetiminin anlaşmadan çekilmesinden sonra başlayan gerilim, son aylarda tırmandı.

İlk olarak 12 Mayıs'ta BAE'nin Fuceyre emirliğinde dört tankerde patlamalar meydana geldi. Tankerlerin ikisi Suudi Arabistan, birisi Norveç, birisi de BAE bandıralıydı. ABD, patlamalardan İran'ı sorumlu tuttu ancak İran bu iddiaları reddetti.

Olayı üzerinden yaklaşık bir ay geçtikten sonra Tahran, nükleer anlaşmada tarafların üzerinde mutabık kaldığı 300 kilogramlık zenginleştirilmiş uranyum limitini 27 Haziran 2019'da aşacağını duyurdu.

Henüz bu tarih gelmeden Umman Denizi'nde bir Japon ve bir İsveç petrol tankerinde patlama meydana geldi. ABD, ellerindeki uydu görüntülerine dayanarak patlamaların Devrim Muhafızları saldırısı sonrası meydana geldiğini duyurdu.

İran bu iddiaları da reddetti.

Petrol tankerlerindeki patlamaların ardından ABD, bölgeye takviye 1000 asker göndereceğini açıkladı.

20 Haziran'da ise İran Devrim Muhafızları, İran hava sahasına girdiğini iddia ettiği bir Amerikan insansız hava aracını düşürdüğünü duyurdu. İran'ın düşürdüğü insansız hava aracı, bir yolcu uçağı büyüklüğündeydi.

ABD, buna yanıt olarak İran'a, dini lider Ali Hamaney'i de kapsayan yeni yaptırımları devreye soktu.

Yaptırımlar açıklanırken Trump, hava aracının düşürülmesine misilleme olarak İran'daki 3 ayrı hedefi vurmayı planladıklarını, "ancak saldırıda 150 kişinin ölecek olması nedeniyle" bu plandan vazgeçtiğini söylemişti.

İran'la savaş çıkmasını istemediğini söyleyen Trump, ancak fakat olası bir savaşta İran'ın "yok olmayla karşı karşıya kalacağını" söyledi.

14 Eylül'de, Suudi Arabistan'daki üç büyük petrol tesisine yönelik saldırılar düzenlendi, ülkenin petrol üretimi yarı yarıya düştü. Hem Riyad hem Washington, bu saldırılardan İran'ı sorumlu tuttu.

Tahran ise saldırılarda sorumluluğu olmadığını ve kendisine yönelecek askeri bir saldırıya derhal ciddi misilleme yapacaklarını duyurdu.

İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani Suudi petrol tesislerini Yemen'deki Husilerin bir uyarı olarak hedef aldıklarını söyledi.

Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani kimdir?

1980'lerde tüm bölgeyi etkisi altına alan İran-Irak savaşından bu yana İran'ın bölgedeki güvenlik politikalarının belirlenmesinde önemli bir rol oynayan Kasım Süleymani, son on yılda Lübnan, Irak, Suriye, Gazze ve Yemen'de İran'ın attığı adımları yönlendirdi.

ABD'nin 3 Ocak 2019'da Bağdat'ta düzenlediği saldırıda öldürülen İranlı Komutan Kasım Süleymani, ilokul mezunu bir inşaat işçisiydi.

1956'da İran'ın güneydoğusundaki, Afganistan sınırına yakın Rabord köyünde doğan Süleymani, 19 yaşındayken, Hamaney'in öğrencilerinden birinin verdiği sohbetlere katılmaya başladı. Hemen ardından Hamaney'le doğrudan bağlantı kurdu.

Sadece birkaç yıl sonra İran İslam Devrimi gerçekleşip Hamaney liderlik koltuğuna oturduğunda, Devrim Muhafızları'nın göze çarpan isimlerinden biri olmuştu.

İran-Irak savaşında cephede savaştıktan sonra uzun süre Afganistan sınırındaki birliklerin komutanı olarak görev yaptı.

1990'larda Taliban, İran'ın doğu sınırlarında daha fazla etkinlik göstermeye başladığında Tahran, bundan Suudi Arabistan ve Pakistan'ı sorumlu tuttu.

Hamaney, 1998'de, İran devrimi sonrası İran'ın etkisini bölgede yaymak üzere kurulan Devrim Muhafızları'nın bünyesindeki en etkili güç olan Kudüs Gücü'nün başına Süleymani'yi getirdi.

O tarihten bu yana da doğrudan İran'ın dini lideri Ali Hamaney'e bağlı.

Süleymani'nin komutan olmasından sonra Kudüs Gücü, tüm bölgede istihbarat faaliyeti yürüten, özel operasyonlar da yapan, sadece devletlerle değil devlet dışı gruplarla da yakın ilişki geliştirerek etkinliğini geniş bir alana yayan bir silahlı güce dönüştü.

Süleymani yazısı için New Yorker'a konuşan bir Iraklı yetkili, "Toplantılar esnasında odanın bir köşesinde tek başına, sessizce oturur. Konuşmaz, yorum yapmaz, sadece oturur ve dinler. Ancak o esnada odadaki herkes onun düşündüğünü düşünüyordur."

2018'de Maryland Üniversitesi'nin IrakPoll ile birlikte yaptığı araştırmaya göre, Kasım Süleymani, yüzde 83'le Irak'ta en sevilen kişi oldu.

Suriye'ye Şii savaşçılar getirdi

Kudüs Gücü ve Kasım Süleymani, son dönemde bölgede etkinliğini savaşçıları üzerinden artırdı.

Suriye'de yakın ilişki içinde olduğu Devlet Başkanı Beşar Esad yönetimine karşı başlayan iç savaşta, Esad'ın yanında savaşmak üzere Afganistan'dan, Irak'tan ve Lübnan'dan Şii milis güçlerini Suriye'ye gönderdi.

İç savaş boyunca birkaç kez Suriye'nin farklı bölgelerinde cephede görüldü.

2014'ten itibaren Suriye'de Kudüs Gücü askerlerinin cenazeleri yapıldı, bu cenazelerin haberleri İran medyasına da verildi.

Haziran 2013'te, Lübnan sınırındaki Kuseyr'in Şam ordusu tarafından ele geçirilmesi, muhaliflerin 2 yılda büyük kazanımlar elde ettiği iç savaşın seyrini değiştiren olay oldu.

Kasım Süleymani'nin burada oynadığı rol, Nasrallah'tan Hizbullah savaşçılarını Kuseyr'e göndermesini istemek oldu. Hizbullah'ın ilk kez Suriye'de aktif olarak savaştığı cephede Esad büyük bir kazanım elde etti.

Süleymani, Lübnan'daki etkinliğini, Hizbullah'ın lideri Hasan Nasrallah'la çok yakın bir ilişki kurarak geliştirmişti.

Lübnan'daki birçok siyasetçi ve uzman, Lübnan siyasetine ve İsrail'le olan çatışmalara yön veren örgütün Hizbullah olmadığını, doğrudan Kudüs Gücü ve Kasım Süleymani olduğunu söylüyor.

Kasım Süleymani, öldürülen Hizbullah komutanlarının cenazelerine de katıldı.

İran devlet televizyonuna verdiği bir röportajda, 2006'da başlayan Hizbullah öncülüğündeki Lübnan-İsrail savaşı sırasında cepheye giderek Hizbullah savaşçılarına liderlik ettiğini söyledi.

Filistin'de de İsrail'e karşı sert tutumuyla bilinen Hamas örgütüyle yakın ilişki içindeydi.
ABD ile görüşmeler

ABD, 11 Eylül 2001'de New York'taki saldırıdan El Kaide'yi sorumlu tutup Afganistan'a operasyon düzenleyeceğini açıkladığında, Cenevre'de, İranlı ve Amerikalı yetkililer arasında görüşmeler yapıldı.

Çünkü İran da Suudi Arabistan'ın uzantısı olarak gördüğü bu örgüte karşı Afganistan sınırında savaş veriyordu.

Kasım Süleymani'nin yönlendirmesiyle İran heyeti, El Kaide'ye ait tespit ettikleri üslerin yerlerini Amerikalılarla paylaştı.

Ancak ABD'nin 2003'te Irak'ı işgali sırasında bu sınırlı işbirliği de sona erdi. Kudüs Gücü'ne bağlı Hizbullah Tugayları, Mehdi Ordusu, bugün Haşd-i Şabi'nin en kalabalık ve en kritik gücü olan, 1982'de Irak'ta İran için savaşmak üzere Şii güçleri toplayan Bedir Tugayları, o dönemde Irak'ta Amerikan işgaline karşı mücadele etmek üzere bir araya getirildi. İlk aşamada Irak'ın Sünni lideri, İran'a karşı 8 yıl boyunca savaşmış olan Saddam Hüseyin'in devrilmesi için ABD işgaline üstü kapalı destek verseler de Hüseyin'in idamının ardından ABD'ye karşı savaşmaya başladılar.

2007'de iki ülke arasında bir dizi görüşme daha yapıldı.

Bağdat'ta bir araya gelen Amerikalı ve İranlı yetkililer, Irak'taki mezhep çatışmalarıyla nasıl mücadele edeceklerini görüştü.

Görüşmelere katılan eski ABD Büyükelçisi Ryan Crocker, BBC'ye verdiği bir mülakatta, görüşmelerde General Süleymani'nin oynadığı gizli rolü şöyle vurgulamıştı:

"İran temsilcisi sürekli ara verilmesini talep ediyordu. Önce sebebini anlayamadım. Ama daha sonra fark ettim, kendisinin değinmediği konularda bir şey söylediğimde Tahran'a telefon açıp soruyordu. Tahran tarafından sıkı bir şekilde yönlendiriliyordu. Telefonun diğer ucundaki kişi de Kasım Süleymani'ydi."

Süleymani, Irak'ta 2010'da İran'a yakınlığıyla bilinen Nuri el Maliki'nin başbakan seçilmesinde de, koalisyon görüşmelerine katılan yardımcıları sayesinde etkili oldu.

Haşd-i Şabi'nin arkasındaki güç

2014'te IŞİD'in Musul'u ele geçirmesinin ardından Iraklı Şii lider Al Sistani, IŞİD'e karşı savaşma çağrısı yaptığında, Kasım Süleymani bu çağrıyı fırsata çevirdi ve IŞİD'e karşı savaşmak üzere kaydolan gençleri Haşd-i Şabi bünyesinde toplayarak 50 binin üzerinde savaşçı kazandı.

Hizbullah Tugayları ve Bedir Grubu'nu da Haşd-i Şabi'nin parçası haline getirdi. IŞİD'e yönelik savaş sırasında Kasım Süleymani defalarca Irak'ta cephede görüntülendi.

Bedir Grubu'nun ve Haşd-i Şabi'nin komutanı Hadi el Amiri, Mart 2015'te Kasım Süleymani'yle ilişkisi sorulduğunda "Ne zaman ihtiyaç duyarsak ona danışıyoruz, bize yardım ediyor" yanıtını vermişti.

2014'te ABD de, uluslararası koalisyonun öncüsü olarak Irak'ta IŞİD'e karşı operasyonlara başlamıştı.

2015'te, dönemin CIA Başkanı John Brennan, Kasım Süleymani'nin Irak'ta Şii milislerle birlikte IŞİD'le çatışmaları komuta etmesini eleştirerek "Süleymani'nin Irak'ta IŞİD'le mücadeleyi zorlaştırdığını" söylemişti:

"İran'ın Irak'ta öyle bir rol oynamasını engelleyeceğiz. Bence Iraklılarla birlikte çalışarak o rolü oynama uğraşındalar ama biz de Iraklılarla çalışıyoruz."

New York Times da, İran'ın Irak üzerinde nasıl etkili olduğunu anlattığı makalesinde, "İran'ın ulusal güvenliği için hayati olarak gördüğü Irak, Suriye ve Lübnan'daki politikalarının İran Devrim Muhafızları ve ona bağlı özel kuvvetler olan Kudüs Gücü tarafından şekillendirildiğini" yazdı.

Gazete, İran'da mevcut ve geçmiş yönetimde yer alan kaynaklara dayanarak, İran'ın bu ülkelere Dışişleri Bakanlığı yerine Devrim Muhafızları'nda görevli kişiler arasından büyükelçi atadığını yazıyor. Bu kaynaklar, Irak'ta Devrim Muhafızları ve istihbarat çalışanlarının da birlikte hareket ettiklerini belirtiyor.

2018'de Amerikan ordusunun Orta Doğu'daki aktivitelerinden sorumlu komutanlardan Joseph Votel, "Nerede İran'ın bir hareketliliği varsa, orada Kasım Süleymani'yi görüyoruz. Lideri olduğu Kudüs Gücü en büyük tehdit." demişti.

Ekim 2019'da Devrim Muhafızları'nın istihbarat şefi Hüseyin Taeb, İsrail-Arap ortak suikast timi için çalışan ve Kasım Süleymani'yi öldürme planı yapan üç kişiyi tutukladıklarını duyurdu.

İsrail basınına göre Mart ayında İsrail Dışişleri Bakanı İsrael Katz, "Kasım Süleymani'nin kökünü kazımaya çalışıyoruz" demişti. Ağustos ayında İsrail, Suriye'de Kudüs Gücü'nün üssü olduğunu söylediği bazı hedeflere yönelik hava saldırıları düzenledi.