A Yorum
  Acilis Sayfasi Yap Sik Kullanilanlara Ekle  

   
A yorum Kurum
iletisim
login
yayin ilkeleri...



yazi dizileri

Yazı karekteri : (+) Büyük | (-) Küçük

Da Vinci mi daha yaman Matrakçı mı ?

Kategori Kategori: Unutulmayan Yapıtlar | Yorumlar 1 Yorum | Yazar Yazan: Onur Ayangil | 25 Ekim 2014 14:30:55

Kanuni Sultan Süleyman dönemi (1520-1566) siyasal ve askeri açıdan büyük çapta bir yayılma dönemi olmuştur. Donanma ve ordu, Rodos’u, Tunus’u, Macaristan’ın büyük bir bölümünü fethetmiş ve Avusturya kapılarına dayanmıştır. Diğer yandan Irak, Yemen ve Aden toprakları, İmparatorluğa katılmıştır. Bu dönem siyasal açıdan olduğu kadar bilim ve sanat yönünden de, Osmanlı için büyük ölçüde bir gelişmenin müjdecisidir ve Osmanlı sanat ve kültür tarihinde klasik çağ kabul edilmiştir. Saray kayıtlarına göre, 1525 de 29 usta ressam ile 12 çırak ressamın, 1557 de ise, 35 ressamın var olduğundan söz ediliyor.

Bunların 26 sı Türk olup, ikisi Avrupalı, yedisi İranlı olmak üzere 9 yabancıdan oluşmaktadır. İşte sözünü ettiğimiz bu Türk ressamların içinde bir anda en öne çıkıveren ve kendisini sanat dışında kalan merak ve eğilimlerindeki çok yönlülük açısından Da Vinci ile kıyaslayacağımız sanatçımız, Matrakçı lakabıyla tanınan Nasuh Efendi’dir.

Nasuh’un doğum tarihi kesin olarak belli değildir. Doğum yerinin Saraybosna dolaylarında olduğu sanılmaktadır. Ressamın devşirme olabileceği düşünülmektedir. II. Bayezid döneminde Enderun’a giderek Sai Çelebi’nin öğrencisi olmuştur. Enderun’da iyi bir şekilde eğim gören Matrakçı, önceleri bir matematikçi ve geometrici olarak ün saldı. Matematik konusunda yazdığı ilk kitap olan Cemalü’l-Küttab ve Kemalü’l-Hisab’ı I. Selim’e adamıştır. Kaleme aldığı ikinci matematik kitabı olan Umdetü’l-Hisab ise ölümünün ardından bile, uzun yıllar matematikçiler tarafından el kitabı olarak kullanılmıştır.

Matrakçı lakabı, lobuta benzer bir sopayla at üstünde oynanan, cirite benzer bir savaş oyunu olan matrak oyunundaki ustalığından kaynaklanmaktadır. Hatta bu oyunu Nasuh’un icat etmiş olabileceği bile söylentiler arasındadır. Nasuh tüm savaş oyunlarında çok başarılıydı ve bu alanda ün de yapmıştı. Bu becerilerinden ötürü Enderun’da silah hocalığına atandı. 1529 tarihinde, Tuhfet-ul Guzat adında, değişik türden silahların nasıl kullanılacağını anlatan bir kitap yazdı. Ve bu kitabı daha ileriki yıllarda ortaya koyacağı ressamlık kariyerinin bir müjdesi olarak, çizdiği kale betimlemeleriyle süsledi. Bu betimlemelerde, tekerlekler üzerine monte edilmiş, duvarları bezemeli, beş burcunda da bayraklar dalgalanan iki kale resmi dikkat çekmektedir. Kanuni Sultan Süleyman’ın şehzadelerinin Sultanahmet Meydanı’nda yapılan sünnet töreninde tören dekoru olarak kullanmak üzere, bu kale resimleri bir proje gibi ele alınıp, uygulamaya konmuş ve aynı benzeri gerçek kaleler yapılmıştır. Nasuh ve öğrencileri bu kaleler içinde tören alanına gelmişler ve zamanı geldiğinde izleyenlere savaş oyunları gösterisi yapmışlardır. Bunun üzerine, 1530 da Kanuni, silah kullanmadaki becerisini ödüllendirmek için Matrakçı Nasuh’a üstat ve reis sanlarını vermiştir.

Nasuh’un becerileri bu kadarla da kalmıyor. Ta Yavuz Sultan Selim döneminden beri, Saray’da tarih yazarlığı görevini yürütmektedir. Tarih konusunda ilk yapıtı bir çeviridir. Taberi tarihini Mecmaü’t-Tevarih adıyla Osmanlıcaya çevirmiştir. Bundan sonra Matrakçı 1538 Karaboğdan seferini Fetihname-i Karaboğdan adıyla yazmış, yazmakla da kalmayıp, bu yapıtında ve bundan sonra kaleme alacağı tüm yapıtlarında, tarih bilgisi yanında coğrafya ve haritacılık bilgilerini, ayrıca da resim ve hat sanatını birlikte kullanmıştır. Nasuh’un en önemli yanı, tarihsel olayları arşivlemek amacıyla yazdığı yapıtlarında, en doğru coğrafi ayrıntıları vermek, yapıtlarını hat sanatının doruklarında dolaştırmak ve resim becerisini harita bilgileriyle harmanlayıp ortaya koyduğu minyatürlerle bu alanda bir ekol yaratmak, bir çığır açmak olmuştur.

Tarih alanında kaleme aldığı bir diğer yapıt, Kanuni Sultan Süleyman’ın 1534-36 yılları arasında gerçekleştirdiği İran ve Irak seferlerini konu alan ve Matrakçı’nın bizzat sefere katılıp yazdığı ve çizdiği Beyan-ı Menazil-i Sefer’ul Irakeyn-i Sultan Süleyman Han adlı kitaptır.113 metin sayfası ve 107 tam sayfa minyatürden oluşan bu kitapta, ordunun İstanbul’dan hareketle, Bağdat’a ve Tebriz’e gidişini, sonra da Halep ve Eskişehir üzerinden dönüşünü anlatmıştır. Sefer boyunca yol üstünde konakladıkları tüm kentleri anlatmış ve  betimlemiştir.



Betimlemede görselliğinden yararlanmak için yaptığı minyatürler şöyle bir teknikle oluşturulmaktadır : kentin, kuş bakışı haritası çizilmekte, sonra önemli mimari, sanatsal, dini, tarihi ve askeri yapıların en ilginç cepheleri ve topografyası(*) sanki karşıdan bakıyormuşçasına (perspektif kullanmadan) çizilip, haritadaki yerlerine konmaktadır. Kompozisyonda hiçbir figür bulunmamasına rağmen, flora ve bazen de fauna coğrafi gerçeklere uygun olarak betimlenmektedir. Günümüzde topografik ressamlık denen bu çizim tekniği bize, daha önceki yıllarda Piri Reis tarafından Kitab-ı bahriye kapsamında çizilen liman haritalarını anımsatıyorsa da, portolan(**) tekniğinde çizilen bu haritaların ötesinde, Matrakçı’da bambaşka bir realizm, bir detaycılık, bir estetik arayış, bir renk eklektizmi ve bir sembolizmaya rastlamaktayız.



Ayrıca yapıtta sıradan bir haritanın animizmden yoksun donukluğu yerine, aksesuar olarak eklenmiş ögelerin getirdiği canlılık göze çarpmaktadır. Kitabın çıkış kenti İstanbul için çizilen minyatür-planda teknelerin su içinde süzülmeleri, rüzgardan şişmiş yelkenler, boğazı geçen kayıklar, ateş açan kalyonlar ve denizin dalgaları olduğu kadar, ana kentin batıdan doğuya doğru, Pera’nınsa, güneyden kuzeye doğru bakarak çizilmeleri gibi kompozisyonla ilgili ayrıntılar da, bizi ruh yoksunu bir haritadan çok, animizmin varlığını duyumsadığımız bir peyzaja ulaştırmaktadır.



Özellikle çift bakış yönlü kompozisyondan yararlanmak Matrakçının ökesini ortaya koyan bir buluştur. Minyatürde kentin tüm önemli yapıları o günkü halleriyle ve ö günkü gerçekliği içinde çizilmişlerdir. Fatih’in yaptırdığı saray gibi günümüze kadar ulaşmamış mimari yapılar hakkında da bu minyatür sayesinde bilgi alabilmekteyiz. Bu yapıtlar yapıldıkları dönemin günümüze ulaşmış tanıkları, belgeleri, bilgileridir. Yapıtta ayrıca, sefer süresince konakladıkları İznik, Seyitgazi, İnönü, Esıkişehir, Konya, Sivas, Erzurum, Diyarbakır, Halep, Bağdat, Tebriz gibi bir çok yerleşim yeri ve kentin aynı sanatsal anlayış çerçevesinde yazılı ve görsel betimlemeleri yapılmıştır.



Matrakçı’nın kent planı minyatürlerini, günümüzde kullanılan turistik amaçlı kent haritalarıyla, sadece teknik açıdan, karşılaştırmak olası. Günümüz İngiltere’sinde basılıp turistlere dağıtılan Londra kenti haritasıyla, Matrakçı’nın Eskişehir kent planını  karşılaştırmanızı öneririm. Acaba, günümüz haritacılığında tüm dünyaca kullanılan bu tekniği bulanlar bizden miydi diye düşünmemek olası mı?

Bağdat  kentinin planına dikkatli bakacak olursak, sadece konutları değil, türbeleri, devlet yapılarını, kuleleri, surları, Dicle nehrini, nehir kıyısındaki bahçe ve tarlaları, nehrin üstündeki köprüleri, hatta, şehir dışında, yabani hayvanları bile görürüz. Kompozisyonun ilginç yanı, gene iki farklı bakış yönüne göre düzenlenmiş olması. Dicle nehri eksen olarak alındığında, kentin her kıyısı, karşı kıyıdan bakıyormuşçasına çizilmiştir. Eskişehir kent planında da , türbeler, camiler, kervansaraylar, Porsuk nehri, kenti diğer kentlere bağlayan ana yol, görkemli bir kompozisyon anlayışı içinde ve cuk oturmuş bir renk armonisiyle bir araya getirilmiştir. Çimenlik alanı göstermek için yararlandığı simgenin, günümüzde bile hala kırsal alanları göstermek için haritacılar tarafından kullanıldığına dikkatinizi çekmek isterim.



Aynı görkemli kompozisyon ve renk yelpazesine Seyitgazi planında da rastlamaktayız. Bu iki kompozisyonu, Egon Schiele’nin Küçük Kent ve Eski Kent adlı yapıtlarıyla karşılaştırın. 16. yüzyıl nakkaşının 20. yüzyıl ressamına esin verdiği kuşkusuna kapılmamak elde değil. Schiele’nin her iki tablosu da, hepimizin ortak beğenisine uygun, resim anlayışımıza yabancı kaçmayan yapıtlar olmasından ötürü, baktığımızda, içimizde bir ürperti ve coşku uyanmasına neden olan resimlerdir. Bu kez, Matrakçı’nın sözünü ettiğimiz Eskişehir ve Seyitgazi minyatürlerine dikkatle bakmanızı istiyorum. Bunca yüzyılın ardından, gene aynı hayranlık duygusunu, aynı ürperti ve coşkuyu duyumsayacaksınız. Bir sanatçı zaman aşındırmasından nasıl bu denli uzak kalabilir diye şaşmamak olanaksız.

Matrakçı Nasuh’un kent betimlemeleri yaptığı bir diğer yapıtı, 1547 tarihli, Tarih-i Sultan Bayezid’dır. Kitapta II.Bayezid tarafından ele geçirilen Akkerman, Kili, İnebahtı, Gülük, Avema, Modon kentleri ve Osmanlı donanması betimlenmiştir. Kent ve kale resimleri genelde siyah mürekkeple çizilmiş olup, yer yer pastel renkler kullanılmıştır. Figür yoktur.

Matrakçı’nın bundan sonra kaleme aldığı yapıt, Selimname adını verdiği ve Yavuz Sultan Selim döneminin olaylarını anlattığı kitaptır. Kitabın seferlere ayrılan bölümü gene yukarıda anlatılan tekniklerle oluşturulan minyatürlerle süslenmiştir. Bu kitapta, seferler sırasında konaklanan Amasya, Sivas, Kemah, Bayburt ve Tebriz gibi kale kentleri betimlenmiştir. Halen bu yapıt Dresden’dedir.



Osmanlı tarihinin tümünü anlatmayı amaçladığı, ama tamamlamaya ömrünün yetmediği Süleymanname adlı, tamamı üç bölümlük kitabın her biri bir seferi anlatan iki bölümünden oluşan, 1545 tarihli Tarih-i Feth-i Şikloş, Estergon ve Estonibelgrad sanatçının bir diğer yapıtıdır. İlk bölümün konusu, Barbaros Hayreddin Paşa’nın 1543 yılında Güney Fransa’ya yaptığı deniz seferidir. Donanmanın konuşlandığı Toulon. Marsilya, Nis, Genova, Reggio ve Antib gibi liman kentlerinin betimlemeleri yapılmıştır. Matrakçı bu sefere bizzat katılmadığı, görüntüleri o günkü haritalardaki liman resimlerinden yararlanarak yaptığı için minyatürlerde renklendirme yok denecek kadar azdır.
Portolon liman haritalarını anımsatan liman resminin arka planında pastel renkler kullanılarak oluşturulmuş bir geri plan görüntüsü yer almaktadır. Örnek olarak, Nis kenti liman görünümünü incelediğimizde, kale ile evler ve limandaki donanmanın oldukça gerçekçi bir stilde siyah mürekkeple çizildiğini, bu bölümde sadece evlerin çatıları ve gemiler dışında renk kullanılmadığını, evlerin duvarları ile kalenin beyaz bırakıldığını, mavi, yeşil ve pembe gibi renklerin ise resme canlılık katmak amacıyla arka tepelerde kullanıldığını görüyoruz. Denizi boyamak için gümüş yaldızdan yararlanılmıştır. Ağaç ve çalıların boyutları evlerinkinden büyüktür. Resmin tamamı tek bir noktadan bakılmışçasına çizilmiştir.

İkinci bölümde ise, Kanuni’nin Budapeşte seferinde içinden geçtiği kentlerin görüntüleri söz konusudur. Sanatçı bu sefere bizzat katıldığından, görüntüler de Beyan-ı Menazil-i Sefer’ul Irakeyn-i Sultan Süleyman Han kitabındakilere benzer niteliktedir. Ancak bu resimlerde betimleme stili daha yüzeysel, renklerse daha güçlüdür. Zemini boyamak için kimi zaman altın yaldızdan yararlanmıştır.

Süleymanname ayrıca Kanuni Sultan dönemine ait anımsanması gerekli olayları da kapsayan yazıları ve minyatürleri içermektedir. Firdevsi’nin Şehnamesi’nden esinlenerek yapıldığı için, farsça ve mesnevi türünde yazılmıştır. Minyatürler o dönem minyatürlerinde olduğu gibi yalın bir düzenleme içinde sunulmuştur. Bu yapıtta insan figürü vardır. Mimari nesneler ve giysiler üzerinde aşırı motif kullanıldığı göze çarpmaktadır. Ama tarihi olayları gerektiği gibi vurgulayabilme ve daha etkili anlatabilme amacıyla bu motif karmaşası zaman içinde azalacaktır. Minyatürlerde verilen Topkapı Sarayı enteriyörleri, sarayın o günkü durumunu göstermek açısından önemli belgelerdir. Minyatüre bakanların, yapının her tarafındaki olayları görebilmelerini sağlamak için, duvarlar çoğu kez açık olarak, mimari kesit gibi çizilmiştir. Bu minyatürlerde çok parlak renklerin kullanıldığına, çiçeklerin simgeselden çok gerçekçi bir anlatımla betimlendiğine tanık oluyoruz.

Türk resim sanatına gerçekçi peyzaj kavramını getiren Matrakçı Nasuh, günümüze dek tazeliğini koruyabilmiş bir stilin yaratıcısı olmuştur. Bunu yukardaki kıyaslamalarda da gördük.

Klasik Osmanlı çağının en parlak temsilcisi sayılan ve Avrupalı Rönesans ustaları gibi çok yönlü bilgi ve birikim sahibi olan Matrakçı ardından birçok yapıt ve bir resim ekolü bırakarak, 28 Nisan 1564 tarihinde yaşama gözlerini kapadı.

Sanatçı tarih, coğrafya, matematik, askerlik, savaş oyunları, haritacılık, hattatlık ve resim alanlarında sadece bilgi sahibi olmakla kalmamış, bu alanların hepsinde ses getiren ve bazılarında ileriki yıllara bile yol gösteren değerli yapıtlar vermiştir.

Yazımızın başlığında onun adını çok yönlülükte ön sırayı kapan bir Rönesans ressamı, Leonardo da Vinci ile yan yana getirmiştik. Da Vinci de resim dışında mimarlık, şehircilik, heykelcilik, edebiyat, müzik, mekanik, hidrolik, aerodinamik, matematik, astronomi, botanik ve zoolojiyle ilgilenmişti. Ama sadece ilgilenmişti. Resim dışında hiç biri üzerinde ses getirecek bir yapıtı olmadı. Çoğunda deneysel uygulamalar yaptıysa da, asla başarılı olamadı. Kanat takıp uçmayı beceremedi, yaptığı devirdaim makinesi çalışmadı, köprü düşüncesi tasarımdan öteye gitmedi, top tasarımları işe yaramadı, vs. Oysa Matrakçı Nasuh ilgi duyduğu her konuda günümüze dek gelen ve bugünün insanını bile bilgilendirmeye erkli yapıtlar verdi. Kaldı ki, da Vinci’nin bu konulara yönelmesi, ilgi duymaktan çok kişisel psikolojisindeki bozuklukların sonucudur. Noter bir babayla köylü bir annenin evlilik dışı çocuğu olarak dünyaya gelmişti. Evlilik dışı doğumlar o günün kasaba toplumlarınca dışlanıyordu. Bu nedenle psikolojik travma yaşayan da Vinci, üzerine yapışan bunalımın da dürtmesiyle bir takım garip yollara yöneldi. Kadınlardan nefret edip, cinsel doyumu erkeklerde aradı, kendini topluma kabul ettirmenin ve saygıdeğer olmanın gizinin farklılıkta yattığını düşündüğünden her alanda farklı olmaya yöneldi. Farklı olmak için yazıyı sağdan sola yazmaya başladı. Farklı olmak için farklı davranmak, bunun için de herkesten daha yoğun olarak farklı bilgiler edinmek ve bu bilgiler yardımıyla kendine özgü davranışlar ve değişik bir vizyon edinmek gerektiğine inandı. Oysa Matrakçı’nın değişik alanlara ilgisi salt merakından kaynaklanıyordu, da Vinci’ninki gibi komplekslerden ve heveslerden değil.

İşte bu kıyaslamalar ardından kişisel görüşüm bizim sanatçımızın, Avrupalı ağabeyinden (da Vinci 50 yaş kadar büyük olmalı) daha yaman olduğu yönündedir.

Gelecek yazıya kadar hoşça kalın, gönlünüz hep renklerin coşkusuyla dolu kalın.


Topografya(*) Yerey engebelikleri. Yerey engebeliklerini saptayan ve ölçen bilim dalı.

Portolan harita(**) Kıyılara ve limanlara dair bilgiler içeren, 14. Ve 15. Yüzyılda Avrupa’da kullanılan denizcilik haritaları. Bu haritalarda yön çizgileri, rotalar, kıyı çizgileri, yerleşim bölgelerinin adları, uzaklıklar, deniz fenerleri, sığ yerler ve adalar gösterilirdi.


 
 

Facebook'ta paylaş   |   Twitter'da paylaş


 | Puan: Henüz oy verilmedi / 0 Oy | Yazdırılabilir SayfaYazdır

Yorumlar

Reha Günay { 05 Haziran 2018 17:00:33 }
Onur'cuğum,
Çok güzel bir makale olmuş. Önemli bir ustamızı tanıtmakla bizleri bilgilendirdin. Sağol.
Diğer Sayfalar: 1.

 

Yorum Yazın



KalınİtalikAltçizgiliLink  
Simge Ekle

    

    

    

    







'Büyük Osmanlı Soygunu': 10 maddede Eric Adams davası…
İSTİHAB HADDİ
Türbülans vakaları iklim değişikliği etkisi mi?
Dünyanın gözü kulağı Ortadoğuda: İran-İsrail gerilimi tırmanıyor.
İsrail, Gazze'de yardım konvoyunu hedef aldı: Biri Avustralyalı 7 kişi öldürüldü

Esnafa konum vergisi: Bu da, 'haritayı kullandın' parası
Hollanda'da kadın düşmanlığına dikkat çekmek için öldürülen ‘cadılar’ anısına anıt dikilecek.
'Dezenformasyon Yasası' bilançosu
Merkel anılarını kaleme aldı…
Avustralya'da 16 yaşından küçüklere sosyal medya yasağı

Türkiye işçiler için bir cehennem
İkinci Trump dönemi: Küresel ekonomi nasıl etkilenecek?
AB, çoğunluk sağlanamamasına rağmen Çinli elektrikli araçlara ek gümrük vergisini onayladı.
Türkiye'de ekonomi politikaları konkordato ve iflasları patlattı.
Türkiye'de açlık sınırı 20 bin TL'ye dayandı

Türkiye'de Covid-19 salgını yaşam süresini azalttı.
Uzmanlar uyardı: "Uzun yaşayanlardan tavsiye almayın"
Fahri Kiamil
İki annenin başlattığı akıllı telefon karşıtı hareket çığ gibi büyüdü
Afganistan'da onlarca arkeolojik alan buldozerle yıkılarak yağmaya açıldı.

Oxford Sözlüğü yılın kelimesini seçti: Beyin çürümesi
"İNEK BAYRAMI" ekitap
Dünya tarihini şekillendiren 6 içecek türü
Taş Kağıt Makas Oyunu (Jan Ken Pon)
"DUHOK KONUŞUYOR" ekitap

Tokyo’dan Hasanlar’a, Kudüs’te bir mahkemeden bizim buralara…
“KADERİMİZ DIŞARDAN YAZILAMAZ - DIŞARI KADERİ BELİRLEYEMEZ…”
Niyetime İlham
KİBİRLİ GÜÇ ZEHİR - ERDEMLİ BİLİM PANZEHİR
KARARLILIK - KİŞİSEL ALTYAPI

Yarasaların azalmasıyla bebek ölümlerinin ilişkili olduğu ortaya çıktı.
AB İklim İzleme Servisi: 2024 yazı kaydedilen en sıcak yaz oldu.
Akdeniz'deki yaşam yok oluşun eşiğine gelmiş.
Su üzerindeki iklim değişikliği baskısı Türkiye'yi su fakiri olmaya sürüklüyor.
Türkiye ve Yunanistan'daki kültürel miras alanlarının en az üçte biri yükselen deniz seviyesinin tehdidi altında.

Türkiye, kişisel verileri en çok sızdırılan 19.ülke
Apple otomobili ABD'de üretime bir adım daha yaklaştı.
Yaşgünün Kutlu Olsun James Webb Uzay Teleskobu
Su ve deterjan olmadan çalışan bir çamaşır makinesi
Akıl okuyabilen robot tasarladılar

NASA'nın en kuvvetli teleskobu, evrendeki beklenmedik gelişmeyi ortaya koydu.
İncil'de sözü edilen mistik ağaç 1000 yıllık tohumla yeniden yetiştirildi.
Karıncaların 66 milyon yıldır tarım yaptığı ortaya çıktı.
Antik Mısır'daki popüler masa oyununun şaşırtıcı kökenleri ortaya çıktı.
At binmenin kökenine dair ezber bozuldu.

2023 yılında Türkye’de çocukların cinsel istismarı hakkında 40.000'den fazla dosya açıldı.
Çalışanların geliri son 20 yılda azaldı.
Türkiye’den göç eden Türklerin sayısında 5 yılda %243 artış
BM: Dünya nüfusu 2084'ten itibaren gerileyecek
Dünya nüfusunun ruh sağlığı giderek bozuluyor

Madeleine Riffaud est partie
GELDİKLERİ GİBİ GİDERLER
JOYCE BLAU, 18 Mart 1932-24 Ekim 2024
HIZLANAN TARİH
DERTLİ-MİR-DÖNE

BECERİ
Tanrının Buyruğu
HAYATIN PENCERESİ
Nereden Geldi Nereye Gidiyor
Atamın Sözleri

Mimar Sinan: Bir Dehanın Yükselişi ve Osmanlı Mimarisinin Zirvesi
İskandinav Göçleri ve Vikinglerin Avrupa Üzerindeki Etkisi
Hümanizm Nedir?
Osmanlı’da kahve kültürü, Osmanlı’da kahve isimleri..
Amerika’da Ayrımcı Politikalar ve Siyahi Mücadele Tarihi


kose yazarlari En Cok Okunanlar
Son 30 günde en çok okunanlar
En Cok Okunanlar










Basa git