O, savaşlardan ve yangınlardan çıkmış genç cumhuriyetin kısıtlı olanaklarıyla ayağa kalkamaya çalıştığı yıllarda, 1944'ün soğuk bir şubat gününde Erzincan'ın Kemaliye ilçesinin Yuva köyünde dünyaya gözlerini açtı. kendi deyimiyle "eğer uygun bir ortama düşseydi, zekâsı ve yaratıcılık gücü ile Nobel Ödülü alacak bir babanın, yine uygun bir ortama düşseydi zekâsı ve becerikliliği ile kayda geçebilecek; ancak bir ilkokul diploması almak için bile fırsat verilmeyen bir ananın" çocuğu olarak başlayan yaşamı boyunca hep övündüğünü belirttiği "direnme ve ayakta kalma" gücünün o zamanlardan miras kaldığını belirten 67 yaşındaki Anadolu çınarının adı Prof. Dr. Ali Demirsoy. Namı diğer Doğaperest...

Türkiye'nin yetiştirdiği değerli bir biliminsanı olmasının yanında özellikle evrimsel biyoloji konusunda yaptığı çalışmalarla uluslararası bilim çevrelerinde de hep yakından izlendi.


Demirsoy, 15 Kasım Perşembe günü Ankara Hilton Oteli'nde düzenlenen törenle, 1978 yılından buyana görev yaptığı Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü'nden yaş haddinden dolayı emekliye ayrıldı. Akademisyen dostları ve öğrencilerinin yanısıra çok sayıda davetlinin katıldığı törende uzun bir konuşma yapan Demirsoy, yaşamından çarpıcı örnekler aktardığı konuşmasında Türkiye'ye şu sözlerle seslendi: "Sonunda anladım ki sen kendi isteğinle uyumadın, uyutuldun; belli ki kendi rızan ile uyanamayacaksın, tekrar yaşama dönebilmen için birileri uyandırmalı. Ben ve benim kuşağım ne yazık ki bunu başaramadı. Aslında başına bir talih kuşu konmuştu; seni 1920 yıllarında birileri uyandırmıştı; ancak sen yine derin uykuya dalmayı tercih ettin. Eğer bir daha böyle büyük bir adam yoluna çıkarsa, tarihinde iki defa derin uykusundan uyandırılmış tek millet sen olacaksın."

İşte Prof. Dr. Ali Demirsoy'un 'Doğaperest' adlı kitabının ikinci baskısında da yer verilen "Ali'nin Öyküsü" başlığını taşıyan ibret dolu konuşması:

TÜRKİYE İÇİN PETROL ARAYAN GENÇ ASİSTAN

Köyümde bitirdiğim ilkokulun, kasabamda bitirdiğim ortaokulun, Ankara’da bitirdiğim Gazi Lisesi’nin ve mezun olduğum Ankara Fen Fakültesi Tabii İlimler Bölümünün kalitesini ve bana kazandırdıklarını Hancı şiirini yazan şairin sözüyle “Ne siz sorun ne ben söyleyeyim…”

1964 yılında Kıbrıs’a çıkmaya çalışan Türkiye, petrol bulamadığı için yerinden kımıldayamadı. Neredeyse 20-21 yaşında, üniversiteyi neredeyse tam puanla bitiren biri olarak Türkiye’nin harp sırasında kullanabileceği petrolü bulmak için oluşturulan ekibe stajyer olarak katıldım; ancak Türkiye karalarında bizi abad edecek petrol bulunamayacağını sezinlediğim için geleceğin mesleği diye bilinen biyoloji akademisyenliğini seçmeye karar verdim.

Atatürk Üniversitesinde açılan böyle bir kadroya üniversite hocalarım beni uygun buldular ve 1966 yılının 26 Haziranında başarılı bir öğrenci olarak “Nobel Almak Üzere” trene bindim. Atama işlemi bitip de sandalyeme oturduğumda “uyduruk kaydırık bir doktoraya” da razı olmuştum. En beğendiğim taraflarımdan biri de koşullara göre yürüdüğüm yolu revize edebilme oldu.

Türkiye üzerinde oynanan kirli oyunlar ne o gün ne bu gün yakamızı bırakmadı. Üniversitede çalışmaya başladığım gün karşılaştığım siyasi çekişmeler, ayak oyunları, tehditler, darplar ve sonunda meslektaşlarımıza kadar uzanan öldürme olayları bizi kemirdi durdu. Bazen bir derenin kenarına oturup da geçen her yılın adına bir taşı suya attığımda, Can Dündar’ın iskeletini kurduğu, benim yaşadıklarımla değiştirip uyarladığım şu şiiri hep mırıldanırım:

Bitaptı; kayan bir yıldız kadar ışıltılı, bir o kadar yorgun: …."- N'apıyorsun" diye sordum. "- Seyrediyorum" dedi; "çaresizce, öfkeyle, şaşkınlıkla ama sadece seyrediyorum".

Seyrettiği; kuşağımızın en kötülerinin, pespayelik yarışında ipi ilk göğüsleyenlerin, zirveye hak kazanmalarındaki akıl almaz gariplikti.

İyiliğin ve ustalığın bu kadar eziyet gördüğü, kötülüğün ve yeteneksizliğin bunca ödüllendirildiği bir başka coğrafya var mıydı acaba?

Okuldaki ideallerimizden, gençlik coşkumuzdan söz ettik bir süre; tozlu raftaki bir kitabı yıllar sonra merakla karıştırır gibi...

Ülkemizin kaderini değiştirmeye azimliydik mezun olurken; lakin karanlığını boğmaya yemin ettiğimiz ülke, karanlığına boğmuştu bizi...

Pazarda görsek tezgâhından meyve almayacağımız adamların cenderesinde bir ömür geçirmiş, tünelden çıkış sandığımız ışığın, üstümüze gelen kamyonun farı olduğunu çok geç fark etmiştik.

Velhasıl ne sevebilmiş, ne terk edebilmiştik.

Krizde geçmişti bütün gençliğimiz ve şimdi çocuklarımıza tek devredebildiğimiz, çok daha ağırlaşmış bir kriz...

"- İşte" diye iç geçirdi kadim dostum, "...bunları seyrediyorum bir kenardan sessizce..."

'HEPİMİZ DÖRT BİR YANA SAÇILDIK, NASİBİME HACETTEPE DÜŞTÜ'

Sonunda bomba Atatürk Üniversitesine düştü, çoğunu kardeşim bildiğim, sevgiyle bağlandığım, hep dost olarak andığım bir sürü insan yurdun dört bir tarafına saçıldı, benim nasibime hiç de düşünmediğim hatta haz etmediğim Hacettepe Üniversitesi düştü. Belki giderim diye yanımda getirdiğim paketlerin bir kısmını belirli bir süre açmadım bile.

Ancak şu anda karşımda ön sıralarda oturan saçlarının rengi atmış, beni deli dolu halimle hatırlayan, taşkınlıklarıma büyük bir özveriyle ve sevgiyle karşılık veren, her zaman yüzlerindeki sevgi ifadesinin içtenliğini okuduğum birçok insan, ağabeyim, ablam; çalıştığım bölümdeki insanların sevgisi, saygısı saklı tuttuğum paketleri bir bir açmama neden oldu.

Anabilim dalı, bölüm başkanlığı, kısa süreli de olsa dekanlık gibi görevlerim, uzun süre yürüttüğüm yönetim kurulları ve senatörlük gibi üyeliklerim, sonunda beni gerçek bir Hacettepeliye dönüştürmüştü. Hacettepe’nin ve Türkiye’nin geçirdiği en bunalımlı dönemlerde, 1980 darbesinde ve onu izleyen baskıcı süreçlerde bu kadroyla omuz omuza oldum. Köklerim Hacettepe’nin derinlerine kadar inmişti; öyle de kaldı. Bu üniversitede kalmanın ve Siz’in gibi değerli meslektaşlarımla neredeyse bir ömür geçirmenin onurunu hep yaşadım. Çoğunuz bana olması gerekenden fazla hoşgörülü davrandı ve sevgisini hiç ihmal etmedi. Bütün bunlardan sonra eğer birileri yıllar sonra Ali Demirsoy da Hacettepe Üniversitesinde çalışmış dedirtebilirsem, bu da benim bu üniversiteye armağanım olacaktır.

Bilimsel başarıyı sadece makale yazıp, atıf almak olarak düşünmedim; hele hele unvan almak için yapılması gereken bir angarya olarak hiç görmedim. Bilimsel düşüncenin geliştirilmesini merak duygusunun artırılması olarak gördüğüm için kitlelere bu açıdan ulaşmayı en önemli görevim bildim. Bunun gerçekleşmesi için zaman zaman riskleri de alarak avazım çıktığı kadarıyla bağırdım; cılız birkaç yankının dışında karşılığını ne yazık ki alamadım. Ancak, bir gün, eminim, bu ülkenin geleceğinde çok daha iyi günler yaşanacak ve o gün, bu günün siyasi çekişmeleri, patırtı ve gürültüleri içinde kaybolup giden düşüncelerim ve sesim, çok daha iyi yankılanacak; işte ben o gün yeniden doğmuş olacağım…

Bunca yıl içinde neler oldu neler bitti?

Aslında 33 yaşında profesör olmam nedeniyle, benimle aynı yaştaki insanlar bile deneyimlerimi ve fikirlerimi sormaya başladıkları an, ben, genç gruptan kopmuştum; ancak yaşlı kuşağa girmek için de çok erkendim.

Verdiğim yanıtlar, herhalde dinleyenlerin çoğuna büyük bir olasılıkla çok anlamsız geliyor olmalıydı; ama yine de unvanım nedeniyle çoğu söylediklerimi can kulağıyla dinliyorlardı; ancak ben bu ilişkiden çok önemli bir şeyi öğrenmiştim: Bizzat yaşamadan hiçbir şeyin kendi malımız olacak biçimde öğrenilemeyeceğini keşfetmiştim. Dinleyeceksin, not alacaksın; ancak zamanı geldiğinde bire bir yaşayacaksın ve o zaman yaşamın ne demek olduğunu öğreneceksin. Daha önce öğrendiklerimiz sadece daha hızlı daha kolay ve daha doğru karar vermemize yarıyor olmalıydı.

Geçen bunca süreç bana başka önemli bir şeyi daha öğretmişti: Belli ki yaşanması, öğrenilmesi ve görülmesi gerekenleri; hatta söylenmesi gereken sözleri ertelediğinizde ya da yarına sakladığınızda, zamanı geldiğini sanarak sandıktan çıkardığınızda, bir de bakıyorsunuz ki geçerliliğini yitirmiş banknotlar gibi tedavülden kalkmış…

Çoğunuz beni yakından tanıdığını düşünebilir. Çünkü en zor günlerimde yanımda oldunuz. Bir kısmınızla uzun süreler çeşitli faaliyetlerde birlikte olduk; zaman zaman çatıştık; zaman zaman dayanışma içinde olduk. Çoğunuzu çocuğum gibi, kardeşim gibi, ağabeyim ya da ablam gibi sevdim; arkadaşlığımıza ve dostluğumuza gölge düşürmedik. Birbirimizi tanıdığımızdan ve anladığımızdan kuşkumuz olmadı. Ancak yine de Dostoyevski’nin bir sözünü dile getirmeden edemeyeceğim: “İnsanların birbirini tanıması için en iyi zaman, ayrılmalarına en yakın zamandır” (Hacettepe Üniversitesinde ne yazık ki bunu yaşadım). Eğer böyle bir konuşmayı emeklilik nedeniyle yapıyorsanız; bu cümleye bir ek de yapabilirsiniz: “Emekli olduktan sonra ilişkilerin sürdürülmesindeki içtenlik, derinlik ve boyut” bu tanımanın son cümlelerini oluşturacaktır.

Bir şeyi dostlarım ve meslektaşlarım olarak belki merak edebilirsiniz: Acaba hoca böyle bir emekliliğe hazır mı? Doğrusunu isterseniz son bir yıl içinde bunu ben de düşünmedim değil. Bir insanın aktif ve sorumlu bir yaşamdan ayrılması ve kendine emekli sıfatını yakıştırması –ne derseniz deyin- kolay olmamalı diye düşünüyordum.


1980'DEN SONRA TAHRİP EDİLEN, SUSAN ÜNİVERSİTELER

Ancak benim dünya görüşüm ve bilimsel yaklaşımım açısından, 1980 yılında başlayan ve gittikçe artan “hayalimde oluşturmuş olduğum üniversite kavramından uzaklaşma”, üniversite tahribatı, açıkça suskun üniversite yapısı, beni bu emekliliğe çoktan hazırlamıştı.

Anladım ki:

Yüreğim bavulunu toplamış çoktan; ruhum sırtlamış çantasını…

"Uzaklar" çekiyor içimdeki seyyahın tasmasını...

Bir de baktım ki, 67 yılın hesabını doldurmuşum kara kutuya. Sevgiler, sevinçler, acılar, dostluklar, başarılar, başarısızlıklar, anılar hep o kutuda. Aceleyle doldurmuş olmalıyım ki hüzünler, kederler ve korkular ile sevinçler ve mutluluklar kargacık burgacık tıkışmış gibi. Hâlbuki onları bir takvimin yapraklarını koparır gibi yaşamış, anılarımı bir tespih gibi dizmiştim.

Şimdi, sabırla kapatıyorum kara kutuyu, sevgiyle mühürlüyorum ağzını. Eğer bir gün merak edip de bu kutuyu açacak olurlarsa, içerisini karıştıranlar teşhis koyacaklar halime...

"Çok mutlu olmuş, fazla yüksekten uçmuş; zaman zaman sadece kendini beğenmiş; kendisiyle dalga geçmeyi de ihmal etmemiş; dünyanın en güzel ve en iyi kadınlarını eş olarak almış; çok güzel çocukları olmuş, hak ettiğinden çok dostluk ve sevgi görmüş, acıları ve mutlulukları en üst düzeyde yaşamış zavallı" diyecekler ya da orta zekâsına, kötü eğitimine karşın yaptıklarına ve bu ülkeye bıraktıklarına bakıp "sebepsiz alçalmış, hak ettiğini elde edememiş... herhalde bu nedenle bile bile vurmuş kendini dağlara... " diyecekler.

Yine de kara kutu ancak bir kısmını söyleyecek bu faninin öyküsünü... Belli ki kalanı, benimle gitmesi gereken yere gidecek... Zaten en mahrem ve en acı sırlarımı dağların yamaçlarına savurdum... Dağ kekikleri saklayacak bundan böyle sırlarımı... Görünen kısmını bir tek siz bileceksiniz; eğer bu kutuyu merak ederseniz…

GERİYE Mİ?

Biriniz çıkıp bana sorabilir: Ali Hoca gençliğine dönmek ister misin diye? Bu soru ilk defa bana sorulmayacak; bundan 2.600 yıl önce ölüme giderken Sokrates’e de soruldu. “Bir gün geriye dönmek istemem; bu olgunluğu ve bilgiyi edinmek için 80 yıl çabaladım; tekrar göze alamam”, dedi. Şansın cirit attığı bu ülkede, benim aynı rotayı izleyerek, bu kadar güzide ve sevecen bir topluluğun arasına bir daha katılamama riskini doğrusu göze alamam. Öyle ki:

Hepimizin, en az ileri yaşlarda, yaşamımızın öz denetimini ya da sorgulamasını yapabilmesi için kendine bir soru sormasının kaçınılmaz olduğunu düşünüyorum. Kendi sorumun yanıtı çok açık: Ömrü köyde geçmiş bir ailenin çocuğu olarak doğan; 5 sınıflı tek öğretmenli bir ilkokulda, hocaları kasabanın memurlarından oluşan ortaokulda, tek bir deney yapmadan bir mikroskop dahi gösterilmeden mezun edilen bir lisede okuyan ve tek bir soru sorulmasına bile izin verilmeyen bir bölümden mezun olan, dünyayı tanımamış bir çevrede gençlik yıllarını geçiren, siyasi oyunların kol gezdiği bir üniversitede akademik yaşamının en değerli yıllarını heba eden, hiçbir kursa hiçbir özel eğitime katılmadan, yaşamının hiçbir döneminde bir dil kursu bile almadan, bir insan en fazla nereye gelebilirse sanki oraya geldim diye düşünüyorum.

Deryaya atılmış bir tohum gibi, dalgalar nereye sürüklemiş ise orada karaya çıkmış; kendisi gibi birçok tohumun bu dalgalarla nasıl un ufak edildiğine tanık olmuş, tutunduğu yerde –beklediği gibi olmasa da- yeşermiş ve meyve vermiş biri olarak daha fazlasını isteyemezdim. Belli ki bu süreçte bana şans eşlik etmiş; bu nedenle “keşke” sözcüğünü kullanmamaya her zaman özen gösterdim. Çünkü keşke sözcüğü aynı zamanda bana verilmiş, benimle aynı yolda yürümeye başlayan, ancak yolun sonunda istedikleri yere varamayan yetenekli arkadaşlarımdan esirgenmiş şansın adıdır.

Bir daha sahile çıkacağımı, çıksam da yeşereceğimi düşünemiyorum. Geri bakıp, yeşeremeyen yetenekleri düşündükçe, çok başarılı bir yaşamım olduğunu düşünüyorum. En azından aktif yaşamımın muhasebesinin yapıldığı böyle bir günde, karşımda oturan bu saygıdeğer topluluğun varlığı bile, benim için taçlandırılmış bir yaşamın belgesi gibi geliyor.

Ham bir elmasın pırlantaya dönüştürülmesi kolay olmazmış; günlerce onun bir şeylerle tıraş edilmesi gerekirmiş. Belli ki yaşamda da her şey kolay elde edilemiyor; özellikle duygularımızın olgunlaşması… Yaşama başlarken sık sık kullandığımız “bana göre” sözcüğü bu törpülenmeden sonra “bize göre”ye dönüşüyor; “ben demiştim", "ben bilirim", "ben zaten anlamıştım" sözcükleri anlamsızlaşıyor. Olgunluğa ulaşmak kolay olmuyor, hayattaki yükselişler ve düşüşler, zor aşılan dönemeçler bu olgunluğu hızlandırıyor. Sonunda kendi dünyamızın küçüklüğünü anlarken, çok garip bir şeyi de öğreniyorsunuz, kendi varlığımızın göz ardı edilmemesi gereken değerini. Zamanın ne kadar kıymetli olduğunu öğreniyorsun buralara kadar gelirken. Başka şeyler de öğretti bu yaşam bana: Yaşadıklarımın kazandırdığı bir duyguyla, bir zamanlar sert tepki gösterdiğim –o gün anlamlı, bugün anlamsız- şeylere alçak gönüllülükle gülmeyi öğrendim.

Ancak bir şeyi –çoğu insan gibi- söylemekten kaçınmayı öğrenemeyeceğe benziyorum: “Benim zamanımda” sözcüğünü. Zaman ve ölüm geriye çevrilemeyen iki evrensel olgudur. Herkes kendi zamanına aittir ve onun değerleriyle ölçülüp biçilmek ister. Ancak belli ki ben elimde sıkı sıkıya tuttuğum kendi zamanımın ölçüsü olan –bu günün değerlerini ölçmede yetersiz kaldığını bildiğim- mezuramı bırakmaya yanaşamayacağım. Her şeyi benim kalıplaşmış ölçü birimlerime göre değerlendirmeye devam edeceğim. Bu nedenle bundan böyle konuşmalarımın arasında “benim zamanımda” sözcüğünü kullandığımda, onu benim eksikliğime verin…

'67 YILIN SONUNDA ALMADAN VEREBİLMENİN ERDEMİNİ ÖĞRENDİM'

Yaşam insana hep özlenen şeyleri değil, bazen olumsuzlukları da hazırlıyor.

Eskisi gibi her davete gitmek ve birileri ile dışarı çıkmak istemiyorsun; bunun için her zaman da arkasına sığınacak bir bahane bulabiliyorsun. Kendimizi yoracak ilişkiler, yeni tanışmalar, yeni yüzler aramaya kalkışmıyorsun. Adres defterindeki çok sayıdaki dostunun gittikçe artan bir kısıtlama ile özetini çıkarmaya başlıyorsun. Bazen de bunu yapmak zorunda kalıyorsun; çünkü aradığın telefonlardan gittikçe artan bir sayıda cevap alamaz oluyorsun. Oyunun kuralı belli, 30'larında dedeni ve nineni, 40'larında anneni ve babanı ve 70'inde omuz omuza bu yolda yürüdüklerini kaybediyorsun. İster istemez her şeyde olduğu gibi ilişkilerinde de tasarrufa gidiyorsun ve gereksiz gördüğün insanları hayatından atmak istiyorsun.

Sevginin alınıp verilen bir şey olduğunu zannederdim. Hâlbuki öyle değilmiş; 67 yılın sonunda, almadan da verebilmenin erdem olduğunu öğrendim. Sevgiye önem vermek gerektiğini, paylaştıkça olgunlaştığını ve büyüdüğünü, zamanı geldiğinde elde sadece sevginin kalacağını artık biliyorum. Aileme, meslektaşlarıma ve seçtiğim tüm dostlarıma daha önce hak ettikleri sevgi, anlayış ve ilgiyi yeterince gösteremediğimin bin bir bahanesini burada –günah çıkarır gibi- sayar dökebilirim; ancak bunların hiç birinin sevgi göstermeyi ertelemeye değmeyeceğini de söyleyebilirim. Biliyoruz ki gidenlerin ardında sadece iyilikler kalıyor; ne kadar sevgi dolu olduğu hatırlanıp anılıyor.

Eğer bu yaşamı bir daha bugünkü bilgilerim içinde tekrarlamak fırsatı verilseydi ne yapardım?

1.Büyük bir olasılıkla düşündüklerimin tümünü söylemezdim; ancak söylediklerimin tümünü kesinlikle tekrar tekrar düşünürdüm. Hissetiklerimi söyler, düşündüklerimi yapardım.

2.Canlı ya da cansız ne olursa olsun temsil ettikleriyle (makamlarıylaya ya da unvanlarıyla) değil, ne ifade ettiklerine bakarak değerlendirirdim.

3.Yanımdakilere yaşam yolunda yürürken nelere gerek duyacaklarını öğretmeye çalışırdım; ancak tek başına yürümelerini isterdim.

4.Yaşlılara ve onların yakınlarına ölümün yıllarla değil, unutmak ve unutulmak ile geleceğini öğretirdim.

5.Karşılıksız verilen bir sevginin ve desteğin, yeni doğmuş bir çocuğun babasının parmağını tutması gibi, bir insana ebedi bir haz kazandıracağını söylerdim.

6.Çoğu insanın dağın zirvesinde yaşamayı istediğini, ancak gerçek mutluluğun ve başarının oraya tırmanabilme biçeminde saklı olduğunu öğretirdim.

7.Bir insanın, kendinden aşağıdaki bir başka insana sadece bir kez bakmaya hakkı olduğunu, onun da o insanın ayağa kalkmasına yardım ederken olması gerektiğini öğretirdim.

8.Bu yaşamda çok şey öğrendiğimi düşünüyorum. Ancak çok azı bundan böyle gerçekten işime yarayacak. Hepsini tıka basa bir bavula sığdırmaya çalıştım. Ancak bu bavulu bir daha açmak için yeterli zamanın kalmadığını biliyorum. Kaderin kötü cilvesi, bavulun kapağı kapandığında yolculuk da başlıyor…

9.Sizi bir daha göremeyeceğimi bilsem, Siz’e bugüne kadar hep sakladığım, cimri davrandığım samimi duygum olan “Sizleri çok seviyorum” sözcüklerini bugüne sakladığımı söylerdim.

10.Yaşlı olsun genç olsun, ‘yarın’ kimse için taahhüt edilmiş bir gün değildir. Bugün belki de sevdiğimiz şeyleri gördüğümüz son gündür. Bir ‘gülümseme’, bir ‘kucaklama’, bir ‘öpücük’ için zaman ayırmamış olabiliriz, pişman olmamak için hemen gereğini yerine getirirdim.

11.Birlikte yaşadığım insanları daha çok severdim, onlara özen gösterir; ‘seni anlıyorum’, ‘affet beni’, ‘lütfen’, ‘teşekkür ederim’ ve bildiğimiz bir dolu sevgi sözlerini sarf etmek için çekingen ve cimri davranmazdım.

12.Yetiştirdiğim öğrencilere bilgi verme çabamdan biraz zaman ayırarak, onlara küçüklere daha şefkatli, büyüklere daha saygılı olmayı ve özellikle akademik sürecin bir ustalık çıraklık gibi olduğunu; ustasına saygıyı esirgeyenlerin olsa olsa sadece sıradan bilgi pompalanmış bir teknisyen olabileceğini öğütlerdim.

13.Yasalara ve kurallara saygı göstermenin uygar dünyanın bir gereği olduğunu, ancak bir akademisyenin hangi yasa olursa olsun, toplum yararına ve bilimsel gerçeklere ters düşen şeylere, çıkarı için, suskun kalamayacağını, model özelliğini yitirmiş bir akademisyenin yarardan çok zarar vereceğini öğretirdim.

'DERİN UYKULARA DALMIŞ YURDUMUN GÜZEL İNSANI'

Belli ki manevi olarak borcum olup olmadığını merak ediyorsunuzdur: Bunu sormanız da şaşırtıcı olmayacak, bekliyordum:

Hayır, benim kimseye manevi borcum yok! Çünkü ben bilimsel görevlerim dışında da çok sorunla uğraştım; yazdım, yazıyorum.

Uçmaya kalkışırsan, düşmeyi de göze alacaksın,

Korkarak yaşıyorsan, yalnızca hayatı seyredeceksin.

Cesur yaşıyorsan bedelini ödeyeceksin

(NIETSZCHE (1844-1900)’den uyarlanarak)

Derin uykulara dalmış yurdumun güzel insanını –babamın vasiyeti gereğince de- kırk altı yıldır uyandırmaya çalıştım; yazdım, yazdım; konuştum, konuştum; ancak uykusu o kadar derinleşmişti ki, başaramadım; ayrılırken kurumumun, mensup olduğum camianın ve güzel yurdumun alnına öpücük koymadan önce, başucuna bir yazarın dediği gibi şu notu koymadan edemeyeceğim: Sonunda anladım ki sen kendi isteğinle uyumadın, uyutuldun; belli ki kendi rızan ile uyanamayacaksın, tekrar yaşama dönebilmen için birileri uyandırmalı. Ben ve benim kuşağım ne yazık ki bunu başaramadı. Aslında başına bir talih kuşu konmuştu; seni 1920 yıllarında birileri uyandırmıştı; ancak sen yine derin uykuya dalmayı tercih ettin. Eğer bir daha böyle büyük bir adam yoluna çıkarsa, tarihinde iki defa derin uykusundan uyandırılmış tek millet sen olacaksın.

GELELİM BU YAŞAMIN BİLANÇOSUNA

Bir insanın yaşam bilançosu kaç defa yere kapaklandığı değil, her kapaklandıktan sonra başarıyla ayağa kalkışıdır.

Aslında iki sözcük yaşam bilançosunun en önemli anahtarıdır. “Keşke ve iyi ki”

Kaçırılmış fırsatları, bastırılmış duyguları, harcanmış hayatları, boşa yaşanmış ya da hakkıyla yaşanamamış yılları, gecikmiş itirafları, sevgiye ve aşka ayrılmamış vakitleri, dostlarımıza, ailemize, arkadaşlarımıza cimri davrandığımız zamanları bir süre sonra “keşke” ile başlayan cümlelerle anlatmaya kalkışmışsak, gelir gider defterimizin borçlar hanesi epeyi kabarık demektir.

Keşke sözcüğü gençliğimizde sessizce içimize giren, korkulara, tabulara, küçük çıkarlara feda edilmiş, “bana ne derler” korkaklığına kurban edilmiş; farkına vardığımız zaman da son kullanma tarihi geçmiş, benliğimizi sessizce kemiren eylemlerimizin toplamının adıdır.

Defterin keşke sayfası, insanın pişmanlıklarını, ezikliklerini, sevgi yoksunluğunu, yaşanmamışlığı, yarım kalmanın ezikliğini, konuşması gereken yerde susmanın ezikliğini, küçük çıkarlar için en küçük bir riske girememenin ve koşmanız gereken yerde durmanın ezikliğini tanımlarken, iyi ki sayfası ise yaşanmışlıkları, doyumu, olması gerekeni olması gereken yerde ve zamanda yapmayı, söylenmesi gereken sözü söylenmesi gereken yerde ve zamanda söylemeyi ve sevgi zenginliğini işaret eder.

Neyse ki defterin öbür yanı “İyi ki” ile başlar. İkisinin arasındaki bilanço farkı yaşanmış hayatın kalitesini verir.

Bu günlere doğru defterimin muhasebesini yaptım: Net bilançoyu bulabilmek için “İyi ki”lerden, keşkeleri çıkardım; defterim belli ki büyük bir karla bu hesabı kapatıyor. Neydi beni karlı çıkaran hususlar?

İyi ki aranızda oldum, iyi ki bu alanda çalıştım, iyi ki bu kurumda oldum, iyi ki böyle bir aile yapısına sahip oldum, iyi ki Siz’i karşılıksız sevdim, iyi ki beni karşılıksız sevdiniz, iyi ki bunca yılı Sizinle geçirdim diyorum. Açıkça yaşamımın en başarılı yanının, yaşam defterimde keşkelerin az olmasından kaynaklandığını düşünüyorum. İyi’kilerin harcında hepinizin büyük katkıları olduğunu da söylemeyi borç biliyorum.

Bu defterin kapanmayan ya kapatılamayacak sayfaları oldu mu? Oldu. Bu sayfalar aslında hepimizin ortak çabaları ile kapatılacak sayfalardı. Tarih, 1920 yıllarında İslam ülkeleri arasında Türkiye’ye bir şans tanıdı; bilime, laikliğe, demokrasiye, bağımsızlığa, özgürlüğe kavuşturacak yolu çizen insanları karşımıza çıkardı. Benim de içinde bulunduğum kuşak bunu sadece kalıp olarak alıp, zaman zaman da çıkarı için slogan haline dönüştürmeden başka bir şey yapmadı; geliştiremedi, içselleştiremedi. Sonunda biraz önce okuduğum şiirde değinilen “Pazarda görsek tezgâhından meyve almayacağımız adamların” önüne bu değerli insanları ve düşüncelerini didiklemeleri için attık.

Halkımızın dogmanın kucağına atılmasına özellikle öğretim elemanları olarak seyirci kaldık. Küçük dünyamızın sadece “peypırlarla” örülmesinin yeterli olacağına inandık ve inandırdık. Suskun üniversite yapısını içselleştirdik. Yönlendirici değil, yönlendirilen olduk. Tarihin öğretim üyelerine vermiş olduğu dik durma, analitik düşünme, yorumlama ve sonuçları ne olursa olsun doğruyu söyleme erdemlerini ne yazık ki gösteremedik.

'SUSMANIN UTANCI, ÖLDÜRÜR'

Bir üniversite mensubu olarak üzgün ayrılmadığımı söyleyemeyeceğim. Niyesini merak etmiş olabilirsiniz; o zaman üniversitelerimizin bu yılki internet sayfalarına bir göz gezdirmenizi öneririm. Kurban bayramı için internet sayfalarından coşkulu kutlama mesajları yayınlayan üniversitelerimiz, ne hikmetse, 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı için birçoğu bırakın bir bildiriyi ya da kutlamayı, bir tek cümle ile duygularını ifade etmekten bile kaçınmış gözükmektedirler. Emekli olduktan sonra, evde istirahata çekilme ya da başka bir eğitim kurumunda çalışıyor olma da bu sorumluluktan kaçışın gerekçesi olmamalıdır diye düşünüyorum.

Oysa sessizlik, haksızlığa alkıştır.

Haklılığın onuru, yaşatır insanı...

Susmanın utancı, öldürür...

O yüzden en sessiz gecelerde “Doğruydu, yaptım”la teselli bulmalı insan.

(CAN Dündar’ın Bavulları Hep Toplu Durmalı İnsanın şiirinden).

Her ne kadar bana Doğaperest unvanı yakıştırıldıysa da, her bir köşesi doğa açısından cennet özelliği gösteren bu ülkenin doğal varlıklarını korumada yetersiz kaldık. Birçok yerinin vahşi kapitalizme yem edilmesine seyirci kaldık.

'EMEKLİ OLSAM BİLE SAVAŞACAK KADAR GÖZÜPEK OLMALIYIM...'

Defterimin bu sayfalarını kapatamıyorum; kapatmayacağım da. Sizin de içinde müdahil olarak bulunmanız gereken bu sayfalar ne yazık ki hesap defterimin keşkeler kısmının en kirli sayfalarını oluşturuyor.

Yine de emekli olsam bile:

Başımı alıp yalnız başıma gidebilecek kadar cesur,

Ancak kalıp savaşacak kadar gözüpek olabilmeliyim...

Bu utanç verici sessizliği, sese dönüştürebilmek için her şeyi yapmalıyım (CAN Dündar’ın Bavulları Hep Toplu Durmalı İnsanın şiirinden değiştirilmiştir).

Yine de bu defterin son sayfası şöyle bağlanmalı: Hayatı çok hızlı koşmayın, nereden geldiğinizi ve nereye gittiğinizi unutmayın. Hayatın sadece bir yarış değil, her saniyesinin sevdiklerinizle tadı çıkarılması gereken güzel bir yolculuk olduğunu aklınızdan çıkarmayın. Geçmişin dün, yarının sır olduğunu, yaşamanız gereken en değerli zamanın bugün olduğunu unutmayın.

Bu günün mutluluğunu bana yaşatan başta bu töreni hazırlayanlara, katılanlara, yaşamım boyunca bana destek olanlara, sevgiyle bakanlara, acı ve tatlı günlerimi dostça benimle paylaşanlara teşekkürlerimle, bu defteri bir daha açılmamak üzere burada huzurunuzda kapatıyorum.

Sevgilerimle...
Prof. Dr. Ali Demirsoy