A Yorum
  Acilis Sayfasi Yap Sik Kullanilanlara Ekle  

   
A yorum Kurum
iletisim
login
yayin ilkeleri...



yazi dizileri

Yazı karekteri : (+) Büyük | (-) Küçük

Önemli Bir Yapıt: Cumhuriyet ve Antropoloji

Kategori Kategori: Türkiye | Yorumlar 0 Yorum | Yazar Yazan: Prof.Dr. Korkut Boratav | 03 Haziran 2012 09:15:57

Değerli tarihçi Zafer Toprak'ın önemli bir yapıtı yayımlandı: Darwin'den Dersim'e Cumhuriyet ve Antropoloji (Doğan Kitap). Kitabın başlığını yadırgayanlar olacaktır. İçeriğini kısmen de olsa açıklayabilecek alternatif bir başlığı ben önereyim: "Eksikleri, çelişkileri, iniş-çıkışları ile Cumhuriyet'in Kültür Devrimi.." "Kültür devrimi" ifadesi ile insanî bilimlerin araştırma gündemlerinde bir niteliksel değişimin başlatılması ve bunun ilkokuldan üniversiteye kadar eğitim sisteminin tüm aşamalarına yansıması kastediliyor.

Zafer Toprak da hedefleri bakımından bir kültür devriminin söz konusu olduğunu vurguluyor. Uygulamada ise, insanî bilimler ve eğitim sistemi üzerinde (özellikle Atatürk’ün ölümüne kadar) köklü değişiklikler gerçekleşmiştir.

Bu devrimin baş oyuncusu, planlayıcısı ve (belli ölçülerde) uygulayıcısı Atatürk’tür. Zafer Toprak’ın ifadesiyle, “Cumhuriyet ve Antropoloji’nin amacı, seçkin devlet adamı Atatürk’ün düşünce dünyasına ışık tutmak [ve]... zihinsel oluşumunda[ki] fay hatlarının izlerini sürmek[tir].” Yazara göre, 1919 ve 1928 Atatürk’ün düşünce dünyasının fay hatlarındaki “kırılma noktalarını oluşturuyor. İlki siyasal dönüşümün, ikincisi kültür devriminin başlangıcı[dır]. Yaşamının son on yılını Atatürk, Cumhuriyet’in ‘yeni insanı’nı kurgulamaya hasrediyor.”

“1919 kırılması”, Mustafa Kemal’in millî mücadelenin liderliğini üstlenmesi ve “Cumhuriyet devrimleri” diye bilinen hukuk, kamu yönetimi, siyaset alanlarında gerçekleştirilen üst-yapı dönüşümlerini örgütlemesi ile sonuçlanıyor. Toprak’ın kitabı bu anlamdaki Cumhuriyet devrimleriyle değil, kültür devrimi kırılması ile ilgilidir ve bu nedenle Atatürk’ün son on yılı üzerinde odaklanmaktadır. Bu yapılırken, kapsanan konuların Avrupa ve Türkiye’deki öncülleri de (zaman zaman 19. yüzyıla kadar uzanarak) gözden geçiriliyor. Böylece, kitap, Osmanlı’da ve Cumhuriyet Türkiyesi’nde farklı Batı akımlarının etkisi altında biçimlenen insanî bilimler tarihine de ışık tutmuş oluyor.

Kültür devriminin Toprak’a göre nihaî amacı olan “Cumhuriyet’in yeni insanını kurgulamak”; farklı bir ifadeyle yaygın dünya görüşlerini, değer sistemlerini kökten dönüştürmek gerçekleşti mi? Bilimsel araştırma gündemlerinde ve eğitimin müfredatında hayata geçirilen radikal (ancak “tepeden aşağı”) bir değişimin, tek başına bu ütopik amaca ulaşması beklenemezdi. Zafer Toprak, bu tıkanma olgusunu açıkça tartışmıyor; bazı başarısızlık örneklerine değinmekle yetiniyor.

***

Cumhuriyet ve Antropoloji, kültür devriminin mimarı olan Atatürk’ün düşünce dünyasını biçimlendiren kaynaklara da ışık tutuyor. Aydınlanmacı Fransız düşünürlerinin etkilerini ve Fransız devriminin Jacobin akımına duyulan yakınlığını biliyorduk; Toprak da teyit ediyor. Bunların dışında, ünlü İngiliz sosyalisti H.G. Wells’in Dünya Tarihi kitabının Atatürk’ü çok etkilediğini; onun talimatıyla Cihan Tarihi’nin Umumî Hatları başlığı altında Türkçeye çevrilerek beş çiltte yayımlandığını da öğreniyoruz. Yine Toprak’tan öğrendiğimize göre, Fransız tarihçiliğinin zirve noktalarından birini oluşturan Annales okuluna da temel oluşturan L’evolution de l’humanite (“İnsanlığın Evrimi”) başlıklı kitap dizisinin de Atatürk üzerinde belirleyici bir etkisi olmuştur. Dokuz kişilik bir tarihçi ekip, “L’evolution de l’humanite serisinden yola çıkarak Atatürk’ün yönetiminde Türkiye için yepyeni bir tarih kurgulama çabası içinde” yer alacaktı. (s.248)

Wells’in kitabının ve Fransız yapısal tarihçilerinin temsil ettiği anlayış, Toprak’a göre, Türkiye’nin kültür devrimini biçimleyen etkenler olarak önem taşırlar. Önceki tarih anlayışları, Namık Kemal’in benimsediği (ve Kayı Han aşiretiyle başlatılan) “Tarih-i Osmanî kuramı” ile “Ziya Gökalp’in Türkçülük kuramı” arasına sıkışmaktaydı (s. 247). Meşrutiyet’in ortalarına kadar eski çağ tarihi anlatımlarında ise, o dönemler için “başka kaynak olmadığı için semavî kitaplar, ...[örneğin] Tevrat kökenli bilgiler kullanılmıştı”. Kısas-ı Enbiya, yani Peygamberler Tarihi temel kaynak olunca, insanlığın, “altı bin yıl önce, Basra’ya iki günlük yolda, Fırat nehrinin üzerinde doğduğu sanılıyordu.” (s.351-2, 363)

Wells ve Franszı tarihçiliğinden ilham alan yeni anlayış ise, “tarih bilimini büyük tabiat olaylarına, kitlesel akınlara, göç yollarının keşfine, jeolojiye, antropolojiye, kraniyolojiye, filolojiye ve dilbilimine... dayandırma girişimiydi.” (s. 247). Bu yeni anlayış, araştırıcıları doğrudan doğruya doğa tarihine götürecek; “insan yaşamının, milyonlarca yıllık bir geçmişe” dayandığı anlaşılacak, doğrudan evrim kuramına ve “hayat zinciri” söylemine kapı aralanacaktı.

İlkokul beşinci sınıf kitabında insanın oluşumu, artık şöyle anlatılacaktı: “...çok uzun zamanlar içinde, dünyanın karaları, denizleri değişmiş; eski otlar, hayvanlar yerine yavaş yavaş yeni cinsleri geçmiş; insanımsı maymunlardan sonra da insanlar meydana çıkmıştır.” Ortaokul I. sınıf tarih kitabı ise bir adım daha ileriye gidiyor: “Tanrı’yı bulan, bunun sırlarını açan ve açmağa çalışmakta olan insan zekâsıdır.” (s.363, 367, 369).

Zafer Toprak, Darwin’ci savlarla başlayan tarih öğreniminin Atatürk’le birlikte son bulduğunu açıklıyor: “Gazi’nin ölümü ertesi Darwinist bilgiler, Hayat Zinciri tarih kitaplarından silindi.” “Peygamberler Tarihi”ne dönüş söz konusu değildi; ama “artık evrim biyolojik olmaktan çıkıyor; kültürel ve toplumsal alana hasrediliyordu.”

***

Bunlar, Cumhuriyet ve Antropoloji’nin zengin içeriğinin küçük bir kesitidir. Kapsanan diğer temalardan birkaçını sıralayalım: Sosyoloji ile antropoloji arasındaki öncelik yarışması; Türk kavimlerini sarı ırka bağlayan Batılı tezlere karşı fizik antropoloji araştırmalarının önem kazanması; Afet İnan’ın öncülüğünde Anadolu’da 64.000 kişilik (ve kapsam bakımından dünyada ilk olan) antropolojik anketin Türk tarih tezi açısından önemi; 1920’li ve 1930’lu yıllarda aydınlanmacı perspektifin değişimi; Cumhuriyet’in kültür devriminin dönemin Avrupası’ndaki kültür ve bilim ortamlarıyla bağlantıları...

Karikatürleştirilmiş bir “resmî tarih tezleri” anlatımı, Kemalizme dönük saldırılarda cephane olarak kullanılır. Cumhuriyet ve Antropoloji’de Zafer Toprak, bu anlatımın sığlığını, açık bir polemiğe girmeden ortaya koyuyor ve bunu çok iyi yapıyor.

Ben de bu vesileyle, Türkiye’de antropoloji biliminin üç kurucusunu, Muzaffer Şenyürek, Kılıç Kökten ve Şevket Aziz Kansu’yu, insanî bilimlerin hurafelerden ve ırkçı sapmalardan arındırılmasına katkıları nedeniyle saygıyla anıyorum. Üçü de karım Çiğdem Boratav’ın hocaları ve meslektaşları idi.

Facebook'ta paylaş   |   Twitter'da paylaş


 | Puan: 10 / 2 Oy | Yazdırılabilir SayfaYazdır

Yorumlar


Henüz Yorum Yazılmamış

Yorum Yazın



KalınİtalikAltçizgiliLink  
Simge Ekle

    

    

    

    







'Büyük Osmanlı Soygunu': 10 maddede Eric Adams davası…
İSTİHAB HADDİ
Türbülans vakaları iklim değişikliği etkisi mi?
Dünyanın gözü kulağı Ortadoğuda: İran-İsrail gerilimi tırmanıyor.
İsrail, Gazze'de yardım konvoyunu hedef aldı: Biri Avustralyalı 7 kişi öldürüldü

Seküler Yahudiler rahatsız: "İsrail, İran olacak"
Avusturya seçimleri: Aşırı sağ sandıktan birinci çıktı.
Avustralya binlerce vatandaşına Lübnan'ı terk etmelerini tavsiye etti.
New York Belediye Başkanı Türkiye'den rüşvet mi aldı?
Arnavutluk'ta Bektaşilere Vatikan benzeri oluşum hazırlığı: Bektaşi Tarikatı Egemen Devleti.

AB, çoğunluk sağlanamamasına rağmen Çinli elektrikli araçlara ek gümrük vergisini onayladı.
Türkiye'de ekonomi politikaları konkordato ve iflasları patlattı.
Türkiye'de açlık sınırı 20 bin TL'ye dayandı
Tayland esrarı yeniden yasaklıyor.
İstanbul kirada Avrupa’nın lideri

Türkiye'de Covid-19 salgını yaşam süresini azalttı.
Uzmanlar uyardı: "Uzun yaşayanlardan tavsiye almayın"
Fahri Kiamil
İki annenin başlattığı akıllı telefon karşıtı hareket çığ gibi büyüdü
Afganistan'da onlarca arkeolojik alan buldozerle yıkılarak yağmaya açıldı.

"İNEK BAYRAMI" ekitap
Dünya tarihini şekillendiren 6 içecek türü
Taş Kağıt Makas Oyunu (Jan Ken Pon)
"DUHOK KONUŞUYOR" ekitap
ENTERNASYONAL

Tokyo’dan Hasanlar’a, Kudüs’te bir mahkemeden bizim buralara…
“KADERİMİZ DIŞARDAN YAZILAMAZ - DIŞARI KADERİ BELİRLEYEMEZ…”
Niyetime İlham
KİBİRLİ GÜÇ ZEHİR - ERDEMLİ BİLİM PANZEHİR
KARARLILIK - KİŞİSEL ALTYAPI

Yarasaların azalmasıyla bebek ölümlerinin ilişkili olduğu ortaya çıktı.
AB İklim İzleme Servisi: 2024 yazı kaydedilen en sıcak yaz oldu.
Akdeniz'deki yaşam yok oluşun eşiğine gelmiş.
Su üzerindeki iklim değişikliği baskısı Türkiye'yi su fakiri olmaya sürüklüyor.
Türkiye ve Yunanistan'daki kültürel miras alanlarının en az üçte biri yükselen deniz seviyesinin tehdidi altında.

Türkiye, kişisel verileri en çok sızdırılan 19.ülke
Apple otomobili ABD'de üretime bir adım daha yaklaştı.
Yaşgünün Kutlu Olsun James Webb Uzay Teleskobu
Su ve deterjan olmadan çalışan bir çamaşır makinesi
Akıl okuyabilen robot tasarladılar

İncil'de sözü edilen mistik ağaç 1000 yıllık tohumla yeniden yetiştirildi.
Karıncaların 66 milyon yıldır tarım yaptığı ortaya çıktı.
Antik Mısır'daki popüler masa oyununun şaşırtıcı kökenleri ortaya çıktı.
At binmenin kökenine dair ezber bozuldu.
Stephen Hawking'in ünlü paradoksu çözülmüş olabilir: Kara delikler aslında yok mu?

2023 yılında Türkye’de çocukların cinsel istismarı hakkında 40.000'den fazla dosya açıldı.
Çalışanların geliri son 20 yılda azaldı.
Türkiye’den göç eden Türklerin sayısında 5 yılda %243 artış
BM: Dünya nüfusu 2084'ten itibaren gerileyecek
Dünya nüfusunun ruh sağlığı giderek bozuluyor

GRAFİK TASARIMCI ve İKLİM AKTİVİSTİ YASEMİN SAYIBAŞ AKYÜZ İLE SÖYLEŞİ
“…SEYDİMEN”
BABÜR KUZUCUOĞLU
KIRK YIL OLDU: YILMAZ!
YILMAZ GÜNEY'İ ANMAK

Kadın ve Erkek
MAZRUF
Kayıt Dışı
Uykularım Kaçmakta
AHMAK BİLİMİ

Mimar Sinan: Bir Dehanın Yükselişi ve Osmanlı Mimarisinin Zirvesi
İskandinav Göçleri ve Vikinglerin Avrupa Üzerindeki Etkisi
Hümanizm Nedir?
Osmanlı’da kahve kültürü, Osmanlı’da kahve isimleri..
Amerika’da Ayrımcı Politikalar ve Siyahi Mücadele Tarihi


kose yazarlari En Cok Okunanlar
Son 30 günde en çok okunanlar
En Cok Okunanlar










Basa git