A Yorum
  Acilis Sayfasi Yap Sik Kullanilanlara Ekle  

   
A yorum Kurum
iletisim
login
yayin ilkeleri...



yazi dizileri

Yazı karekteri : (+) Büyük | (-) Küçük

Önemli Bir Yapıt: Cumhuriyet ve Antropoloji

Kategori Kategori: Türkiye | Yorumlar 0 Yorum | Yazar Yazan: Prof.Dr. Korkut Boratav | 03 Haziran 2012 09:15:57

Değerli tarihçi Zafer Toprak'ın önemli bir yapıtı yayımlandı: Darwin'den Dersim'e Cumhuriyet ve Antropoloji (Doğan Kitap). Kitabın başlığını yadırgayanlar olacaktır. İçeriğini kısmen de olsa açıklayabilecek alternatif bir başlığı ben önereyim: "Eksikleri, çelişkileri, iniş-çıkışları ile Cumhuriyet'in Kültür Devrimi.." "Kültür devrimi" ifadesi ile insanî bilimlerin araştırma gündemlerinde bir niteliksel değişimin başlatılması ve bunun ilkokuldan üniversiteye kadar eğitim sisteminin tüm aşamalarına yansıması kastediliyor.

Zafer Toprak da hedefleri bakımından bir kültür devriminin söz konusu olduğunu vurguluyor. Uygulamada ise, insanî bilimler ve eğitim sistemi üzerinde (özellikle Atatürk’ün ölümüne kadar) köklü değişiklikler gerçekleşmiştir.

Bu devrimin baş oyuncusu, planlayıcısı ve (belli ölçülerde) uygulayıcısı Atatürk’tür. Zafer Toprak’ın ifadesiyle, “Cumhuriyet ve Antropoloji’nin amacı, seçkin devlet adamı Atatürk’ün düşünce dünyasına ışık tutmak [ve]... zihinsel oluşumunda[ki] fay hatlarının izlerini sürmek[tir].” Yazara göre, 1919 ve 1928 Atatürk’ün düşünce dünyasının fay hatlarındaki “kırılma noktalarını oluşturuyor. İlki siyasal dönüşümün, ikincisi kültür devriminin başlangıcı[dır]. Yaşamının son on yılını Atatürk, Cumhuriyet’in ‘yeni insanı’nı kurgulamaya hasrediyor.”

“1919 kırılması”, Mustafa Kemal’in millî mücadelenin liderliğini üstlenmesi ve “Cumhuriyet devrimleri” diye bilinen hukuk, kamu yönetimi, siyaset alanlarında gerçekleştirilen üst-yapı dönüşümlerini örgütlemesi ile sonuçlanıyor. Toprak’ın kitabı bu anlamdaki Cumhuriyet devrimleriyle değil, kültür devrimi kırılması ile ilgilidir ve bu nedenle Atatürk’ün son on yılı üzerinde odaklanmaktadır. Bu yapılırken, kapsanan konuların Avrupa ve Türkiye’deki öncülleri de (zaman zaman 19. yüzyıla kadar uzanarak) gözden geçiriliyor. Böylece, kitap, Osmanlı’da ve Cumhuriyet Türkiyesi’nde farklı Batı akımlarının etkisi altında biçimlenen insanî bilimler tarihine de ışık tutmuş oluyor.

Kültür devriminin Toprak’a göre nihaî amacı olan “Cumhuriyet’in yeni insanını kurgulamak”; farklı bir ifadeyle yaygın dünya görüşlerini, değer sistemlerini kökten dönüştürmek gerçekleşti mi? Bilimsel araştırma gündemlerinde ve eğitimin müfredatında hayata geçirilen radikal (ancak “tepeden aşağı”) bir değişimin, tek başına bu ütopik amaca ulaşması beklenemezdi. Zafer Toprak, bu tıkanma olgusunu açıkça tartışmıyor; bazı başarısızlık örneklerine değinmekle yetiniyor.

***

Cumhuriyet ve Antropoloji, kültür devriminin mimarı olan Atatürk’ün düşünce dünyasını biçimlendiren kaynaklara da ışık tutuyor. Aydınlanmacı Fransız düşünürlerinin etkilerini ve Fransız devriminin Jacobin akımına duyulan yakınlığını biliyorduk; Toprak da teyit ediyor. Bunların dışında, ünlü İngiliz sosyalisti H.G. Wells’in Dünya Tarihi kitabının Atatürk’ü çok etkilediğini; onun talimatıyla Cihan Tarihi’nin Umumî Hatları başlığı altında Türkçeye çevrilerek beş çiltte yayımlandığını da öğreniyoruz. Yine Toprak’tan öğrendiğimize göre, Fransız tarihçiliğinin zirve noktalarından birini oluşturan Annales okuluna da temel oluşturan L’evolution de l’humanite (“İnsanlığın Evrimi”) başlıklı kitap dizisinin de Atatürk üzerinde belirleyici bir etkisi olmuştur. Dokuz kişilik bir tarihçi ekip, “L’evolution de l’humanite serisinden yola çıkarak Atatürk’ün yönetiminde Türkiye için yepyeni bir tarih kurgulama çabası içinde” yer alacaktı. (s.248)

Wells’in kitabının ve Fransız yapısal tarihçilerinin temsil ettiği anlayış, Toprak’a göre, Türkiye’nin kültür devrimini biçimleyen etkenler olarak önem taşırlar. Önceki tarih anlayışları, Namık Kemal’in benimsediği (ve Kayı Han aşiretiyle başlatılan) “Tarih-i Osmanî kuramı” ile “Ziya Gökalp’in Türkçülük kuramı” arasına sıkışmaktaydı (s. 247). Meşrutiyet’in ortalarına kadar eski çağ tarihi anlatımlarında ise, o dönemler için “başka kaynak olmadığı için semavî kitaplar, ...[örneğin] Tevrat kökenli bilgiler kullanılmıştı”. Kısas-ı Enbiya, yani Peygamberler Tarihi temel kaynak olunca, insanlığın, “altı bin yıl önce, Basra’ya iki günlük yolda, Fırat nehrinin üzerinde doğduğu sanılıyordu.” (s.351-2, 363)

Wells ve Franszı tarihçiliğinden ilham alan yeni anlayış ise, “tarih bilimini büyük tabiat olaylarına, kitlesel akınlara, göç yollarının keşfine, jeolojiye, antropolojiye, kraniyolojiye, filolojiye ve dilbilimine... dayandırma girişimiydi.” (s. 247). Bu yeni anlayış, araştırıcıları doğrudan doğruya doğa tarihine götürecek; “insan yaşamının, milyonlarca yıllık bir geçmişe” dayandığı anlaşılacak, doğrudan evrim kuramına ve “hayat zinciri” söylemine kapı aralanacaktı.

İlkokul beşinci sınıf kitabında insanın oluşumu, artık şöyle anlatılacaktı: “...çok uzun zamanlar içinde, dünyanın karaları, denizleri değişmiş; eski otlar, hayvanlar yerine yavaş yavaş yeni cinsleri geçmiş; insanımsı maymunlardan sonra da insanlar meydana çıkmıştır.” Ortaokul I. sınıf tarih kitabı ise bir adım daha ileriye gidiyor: “Tanrı’yı bulan, bunun sırlarını açan ve açmağa çalışmakta olan insan zekâsıdır.” (s.363, 367, 369).

Zafer Toprak, Darwin’ci savlarla başlayan tarih öğreniminin Atatürk’le birlikte son bulduğunu açıklıyor: “Gazi’nin ölümü ertesi Darwinist bilgiler, Hayat Zinciri tarih kitaplarından silindi.” “Peygamberler Tarihi”ne dönüş söz konusu değildi; ama “artık evrim biyolojik olmaktan çıkıyor; kültürel ve toplumsal alana hasrediliyordu.”

***

Bunlar, Cumhuriyet ve Antropoloji’nin zengin içeriğinin küçük bir kesitidir. Kapsanan diğer temalardan birkaçını sıralayalım: Sosyoloji ile antropoloji arasındaki öncelik yarışması; Türk kavimlerini sarı ırka bağlayan Batılı tezlere karşı fizik antropoloji araştırmalarının önem kazanması; Afet İnan’ın öncülüğünde Anadolu’da 64.000 kişilik (ve kapsam bakımından dünyada ilk olan) antropolojik anketin Türk tarih tezi açısından önemi; 1920’li ve 1930’lu yıllarda aydınlanmacı perspektifin değişimi; Cumhuriyet’in kültür devriminin dönemin Avrupası’ndaki kültür ve bilim ortamlarıyla bağlantıları...

Karikatürleştirilmiş bir “resmî tarih tezleri” anlatımı, Kemalizme dönük saldırılarda cephane olarak kullanılır. Cumhuriyet ve Antropoloji’de Zafer Toprak, bu anlatımın sığlığını, açık bir polemiğe girmeden ortaya koyuyor ve bunu çok iyi yapıyor.

Ben de bu vesileyle, Türkiye’de antropoloji biliminin üç kurucusunu, Muzaffer Şenyürek, Kılıç Kökten ve Şevket Aziz Kansu’yu, insanî bilimlerin hurafelerden ve ırkçı sapmalardan arındırılmasına katkıları nedeniyle saygıyla anıyorum. Üçü de karım Çiğdem Boratav’ın hocaları ve meslektaşları idi.

Facebook'ta paylaş   |   Twitter'da paylaş


 | Puan: 10 / 2 Oy | Yazdırılabilir SayfaYazdır

Yorumlar


Henüz Yorum Yazılmamış

Yorum Yazın



KalınİtalikAltçizgiliLink  
Simge Ekle

    

    

    

    







Türkiye Cumhuriyeti mutlu, başarılı ve utkulu olacaktır
YILMAZ GÜNEY’E DAİR ekitab
Dünya Sağlık Örgütü: Yeni Kovid-19 varyantı ölümleri arttırabilir.
Yazarlarımızdan Sevgili Aykut Yazgan’ı kaybettik
Yurt dışına göç eden Türk vatandaşları: 2022'de son 7 yılın rekoru kırıldı

Hollanda'da aşırı sağcı Wilders'in seçim zaferi
Avustralya ulusal dijital kimlik sistemine geçiyor
İsrail - Hamas çatışmasında savaş suçu işleniyor mu?
Türkiye’de 21 yılda 15 bini aşkın arazi, 289 bini aşkın konut ve işyeri yabancılara satıldı
FRANSA İKTİDAR CEPHESİ DERSLERİ HAL VE GİDİŞ: SIFIR

Birleşmiş Milletler’den 48 ülke için korkutan rapor
Daron Acemoğlu: Türk halkını zor günler bekliyor
Türkiye’de yıllık et tüketimi 10 kg dan az
Çin Alman otomobillerini tahtından ediyor.
Acemoğlu: 15 yıl Türkiye için fırsat penceresi bunu harcarsa sonu trajik olur

İçinden hiç tren geçmeyen Dalaman tren garı…
İngiltere'de yeni bir domuz gribi varyantının insandaki ilk vakası tespit edildi.
Gerçek insan değil ama ayda binlerce dolar kazanıyor
ANA(KADIN)LARIN SESİ
Dünya genelinde kanser vakalarında büyük artış

"DUHOK KONUŞUYOR" ekitap
ENTERNASYONAL
REMZİ RAŞA’YI ANMAK İÇİN
GREV HAKKI TARTIŞILIYOR, TANINIYOR
“İŞÇİLER SAHAYA İNMELİ”, BÜLENT ECEVİT’LE SÖYLEŞİ

Senede bir gün
SABİTESİZ GÖRECELİ OLABİLİR Mİ?
Ana gibi yar, Anadolu gibi diyar olmaz
HÜMANİZMANIN KANITLANMASI
YABANCILAŞMA

Türkiye, Avrupa’nın atık deposu mu?
Kuzey Denizi'nde sızıntı korkusu
AKBELEN ORMANI DİRENİYOR
Akbelen Ormanı'ndaki çevre direnişi
WMO aşırı sıcaklarda kalp krizi ve ölüm uyarısında bulundu

Yaşgünün Kutlu Olsun James Webb Uzay Teleskobu
Su ve deterjan olmadan çalışan bir çamaşır makinesi
Akıl okuyabilen robot tasarladılar
Sanal Gerçeklik, Artırılmış Gerçeklik , Metaverse, Sanal Uzay Nedir?
Apple'dan iPhone Uygulamalarına Dev Zam: 1 Dolarlık Uygulama 17 TL Oldu

Şempanzeler rakiplerine karşı savaş stratejileri kullanıyor.
Kazakistan'da 3.400 yıllık erken dönem Türk piramidi bulundu
Avustralya’da Dingolar “Neredeyse İnsan” statüsündeydi.
'Kayıp sekizinci kıta' Zelandiya ilk kez nasıl haritalandırıldı, sonuçları ne olabilir?
İnsanların ataları 'yeryüzünden silinme noktasına gelmiş olabilir'

Dünya cinsiyet eşitliği konusunda ne durumda?
Türkiye Avrupa’da lider, dünyada 14. Sırada
Türkiye'de su krizi araştırması yayımlandı
Suudi Arabistan yüzlerce göçmeni öldürdü
Yalan haberlere neden inanıyoruz?

ABİDİN DİNO PULU
Göbeklitepe'deki son keşifler ne anlama geliyor?
AYKUT YAZGAN’I OKUMAK
Megapik “Yeniden” adlı kitabın yazarı Dr. Meltem Hınçal ile bir söyleşi....
Mektub var, Ragip Duran’dan

HAŞHAŞİLER
Hangisi Yener
VİCDANIN VAR MI?
QUO VADİS
Irkçılığın eli barut ve benzin kokuyor, yüzü ölüm

Amerika’da Ayrımcı Politikalar ve Siyahi Mücadele Tarihi
Dünyanın İlk Destan Kahramanı: Gılgamış
Antik Çağlarda Kendi Memleketlerine Karşı Savaşan Paralı Askerler
Sümer Atasözleri ve Özdeyişler
Museviliği benimsemiş tek Türk devleti : Hazarlar


kose yazarlari En Cok Okunanlar
Son 30 günde en çok okunanlar
En Cok Okunanlar










Basa git