Bazı Türkiye aydınlarıyla Osmanlı münevverleri arasında Anayasa’ya bakış konusunda pek fark yok. Her iki grup da Anayasa’yı hep bir “kurtarıcı” olarak gördü/görüyor.

Yeni Osmanlıların/Jön Türklerin, “Ah bir Kanun-i Esasi ilan edilsin; görün bakın her şey ne güzel olacak” anlayışı bugün hala devam etmektedir.

Jön Türkler nihayet bu fırsatı 19’uncu yüzyılın son çeyreğinde buldular.
Osmanlı dış borçlarını ödemeyeceğini açıklayınca Sultan Abdulaziz, İngilizlerin desteklediği bir askeri darbeyle tahttan indirildi.

V.Murad’ın psikolojik rahatsızlığı iktidar yolunu II.Abdulhamid’e açtı.
Ancak II. Abdulhamid’i iktidara getirenlerin bir talebi vardı: Kanun-i Esasi ilan edilecekti. Yeni Padişah bunu kabul etti.

Hemen 28 üyeli bir Anayasa komisyonu (Cemiyet-i Mahsusa) kuruldu. Komisyonda Namık Kemal, Ziya Paşa gibi “ihtilalci” Jön Türkler; Midhat Paşa, Cevdet Paşa gibi üst düzey Osmanlı bürokrasisinin devlet adamları vardı. Sadece iki asker vardı; Sultan Abdulaziz’i darbeyle indirenlerden Süleyman Paşa ve Redif Paşa.

Komisyon haftada dört gün toplanarak taslak hazırladı. Ancak Mithat Paşa’nın etkisiyle hazırlanan bu 57 maddelik Anayasa’yı, II. Abdulhamid kabul etmedi.

Padişah has adamı Said Paşa’ya bir taslak hazırlattı.

Sonuçta Kanun-i Esasi 23 Aralık 1876’da yürürlüğe girdi.

Sonra…

II.Abdulhamid Rusya’yla yapılan “93 Harbi”ni bahane edip Anayasa’yı rafa kaldırdı.

Temmuz Devrimi

İttihatçılar 1908 Devrimi’yle yönetime gelince Kanun-i Esasi’yi tekrar yürürlüğe koydu. Ancak 1876 Anayasa’sını daha demokratik bir hale getirip, parlamenter rejimi yerleştirmek için bazı değişiklikler yapmak istediler. Çağdaş bir devletin temelini atmak istiyorlardı.

Bunun öncelikli yolu Padişah’a geniş yetkiler veren maddelerin değiştirilmesinden geçiyordu.

1876 Anayasa’sı Padişah’a sorumsuzlukla birlikte geniş yetkiler veriyordu.
Örneğin:
- Sadrazamla birlikte Nazırların atama ve azli,
- Meclisi Mebusan’ı erken toplama,
- Meclisi dağıtma,
- Meclis Başkanı ve iki yardımcısını meclisin önereceği isimler arasından seçme,
- Meclisin kanun teklifinde bulunmalarına izin verip vermeme,
- Yargıtay (Mahkeme-i Temyiz), Danıştay (Şurayı Devlet), Sayıştay (Divan-ı Muhasebat) tüm üyelerini atama,
- Ve en önemlisi barışa, ticarete, arazi terk ile ilhakına ilişkin ya da devletçe harcamayı gerektiren antlaşmalarda tek söz sahibi olması gibi…
İttihatçılar, Padişah’ın buna benzer yetkilerini Meclise vermek istiyordu.
Yani bu eski düzeni tasfiye etmek amacındaydı.
Ancak bu değişim hiç de kolay olmayacaktı…

31 Mart Ayaklanması

İttihatçıların Anayasa’da değiştirmek istediği maddelerden biri, Osmanlı tarihinin büyük ayaklanmalarından birine neden oldu. Bu Anayasa’nın 35’inci maddesiydi.
35’inci madde, meclisi feshetme yetkisini Padişah’a veren bir maddeydi.

Fakat…
Kamuoyuna yansıtılması bambaşka oldu.
Yıllardır halkın samimi dini inançlarını sömürenler yine sahneye çıktı. Dediler ki, “35’inci madde ne demek; 30 Ramazan, 5 de beş vakit namaz demek. Dinsiz İttihatçılar, namazı ve ramazanı kaldırmak istiyorlar!”

Sonuçta “Gavurluk İstemeyiz, Şeriat İsteriz” talebiyle ayaklanma başladı. Hedeflerinde İttihatçılar ve mektepli subaylar vardı. Asilere göre, Osmanlı’ya gavurluk getirenler bunlardı!

İlk ayaklananlar da Hamdi Çavuş komutasındaki Taşkışla’daki 4’üncü Avcı Taburu oldu.
Ayaklanmanın gerisinde bir ittifak vardı. Bu ittifak cephesinde liberal Prens Sabahattin’den gerici Derviş Vahdet’e; Ahrar Fırkası’ndan İsmail Kemal, Müfit gibi milletvekillerine kadar farklı görüşte çevreler vardır. Bu cephenin arkasındaki güç ise, İngiliz Büyükelçiliği’ydi. (Elçi Lowther, Amiral Gamble, Yüzbaşı Bettelheim, Konsolos Lamb vd. ayaklanma öncesi faaliyetleri artık bilinmektedir.)

Bu gerici cephenin hedefi Anayasa değişikliği değil, İttihatçı hükümetti.
Gerici ayaklanma sadece İstanbul’da sahneye konmadı; Bursa, Erzurum, Erzincan gibi yerlerde de isyan oldu.

İsyancılar İstanbul’da çoğunluğu asker 20’ye aşkın kişiyi öldürdü.
Sonuçta isyan bastırıldı.
II. Abdulhamid tahttan indirildi.
Sıkıyönetim Mahkemesi (Divan-ı Harb-i Örfi) 62 isyancıyı idama mahkum etti. Bunların 13’ü İstanbul’un çeşitli meydanlarında hemen asıldı.
Mahkeme 37 kişiye ömür boyu mahkumiyet, 39 kişiye çeşitli hapis ve 139 kişiye ise sürgün cezası verdi.

İlk Anayasa değişikliğinin faturası hayli ağır oldu.

Bugün…
Gündemde yine Anayasa değişikliği var.
Yine asıl tartışılan konu yetkilerin kimin elinde olacağı meselesi!
Yüz yıl önce; 1909’daki Anayasa değişikliğinin amacı, geniş yetkileri olan Padişah’a sınırlamalar getirmekti.

Günümüz Türkiyesi’nde yapılmak istenen Anayasa değişikliği, “Padişah”ın yetkilerini yine genişletme amacı taşıyor…

Soner Yalçın | Odatv.com